Ο Θανάσης Νάκος για τον «Καλλικράτη»

Προς τι ο Καλλικράτης;

Για τους ελεγκτές του ΔΝΤ ή

για κομματικές εκλογικές σκοπιμότητες;

Ή μήπως για να ξεχνάμε τα δεινά της οικονομικής

ομηρίας της Χώρας και των επιπτώσεων της

στη καθημερινότητά μας;

Ομιλία Θανάση Νάκου στο έκτακτο συνέδριο της ΕΝΑΕ

για το σχέδιο διοικητικής μεταρρύθμισης «Καλλικράτης»

Κυρίες και κύριοι,

Η σημερινή μας συζήτηση αφορά ένα ιδιαίτερα κρίσιμο θέμα για το μέλλον της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.

Επιτρέψτε μου, όμως, πριν αναφερθώ αναλυτικά σε αυτό, να απευθύνω τα ειλικρινή μου συλλυπητήρια στις οικογένειες των αδικοχαμένων συμπολιτών μας, που έπεσαν θύματα άνανδρων και μικρόνοων δολοφόνων.

Επιπλέον όμως θα ήθελα να κάνω δύο επισημάνσεις. Πρώτον, ότι σε αυτή την τόσο κρίσιμη κοινωνική και οικονομική συγκυρία, ο δημόσιος πολιτικός διάλογος οφείλει να είναι συγκεκριμένος. Οι γενικόλογες και οι στρογγυλεμένες κουβέντες δεν αφορούν και το κυριότερο δεν πείθουν κανένα.. Και δεύτερον, ότι οφείλουμε όλοι να προκρίνουμε το συλλογικό, και τολμώ να πω το εθνικό συμφέρον, μακριά από μικροκομματικές σκοπιμότητες.

Γιατί αν όλα αυτά αποτελούσαν τον κανόνα και όχι την εξαίρεση, όλα τα προηγούμενα χρόνια, είναι βέβαιο ότι σήμερα δεν θα είχαμε φτάσει σε αυτό το σημείο.

Κυρίες και κύριοι,

Στην έναρξη των εργασιών σας θέλω να σας μεταφέρω το θερμό χαιρετισμό του Προέδρου μας Αντώνη Σαμαρά και να σας διαβεβαιώσω παράλληλα ότι τα συμπεράσματα της σημερινής σας συνδιάσκεψης, όπως πάντα, θα ληφθούν σοβαρά υπόψη στη διατύπωση της τελικής μας θέσης για το σχέδιο της διοικητικής μεταρρύθμισης, που κατέθεσε η κυβέρνηση.

Είναι νωπές σε όλους μας οι μνήμες από την επεισοδιακή συνεδρίαση του Μαΐου του 2008 κατά την οποία, ιδίως από την πλευρά των προσκείμενων στη σημερινή κυβέρνηση, κατατέθηκαν με ένταση προτάσεις και ανυποχώρητες θέσεις για την τύχη και μετεξέλιξη του θεσμού της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης.

Είχε ζητηθεί τότε, η μετεξέλιξη της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης σε Περιφερειακή Αυτοδιοίκηση με τη διατήρηση όλων των αρμοδιοτήτων των σημερινών Νομαρχιών, τη μεταβίβαση σ΄ αυτή όλων των αρμοδιοτήτων που κατά καιρούς αφαιρέθηκαν από τις Νομαρχίες, αλλά ακόμη και όλων των αρμοδιοτήτων που ασκούσαν οι αποκεντρωμένος μονάδες του κράτους. Ζητήθηκε επιπλέον, η μετά από αναθεώρηση του συντάγματος μεταφορά και των αρμοδιοτήτων, που δεν ήταν δυνατή λόγω της συνταγματικής επιταγής. Κατόπιν δε, να καταργηθεί η κρατική περιφέρεια.

Ακόμη ζητήθηκαν απ΄ όλους αυτονόητα πράγματα:

• η άμεση εκλογή του Περιφερειάρχη,
• να αποκτήσει η αιρετή Περιφέρεια σταθερούς και μόνιμους πόρους που θα καλύπτουν το κόστος άσκησης των αρμοδιοτήτων,
• να προηγηθεί της αλλαγής η εκπόνηση λεπτομερούς επιχειρησιακού σχεδίου εφαρμογής, που θα επιλύει τα προβλήματα τα οποία θα παρουσιαστούν κατά τη μεταβίβαση των αρμοδιοτήτων από τους υπάρχοντες θεσμούς στο νέο αυτοδιοικητικό σχήμα.

Το ερώτημα συνεπώς που προκύπει σήμερα είναι αν αυτές, οι βασικότερες κατά τη γνώμη μου απαιτήσεις σας, εφόσον βέβαια εξακολουθούν να ισχύουν, ικανοποιούνται από το προτεινόμενο σχέδιο.

Η πρώτη απαίτηση, της άμεσης εκλογής, φαίνεται ότι ικανοποιείται, πλην όμως υπάρχει μια σημαντική ιδιαιτερότητα: Οι τοπικοί αντιπεριφερειάρχες δεν ορίζονται με απόφαση του περιφερειάρχη μετά τις εκλογές, όπως συμβαίνει με τους αντιδημάρχους, αλλά επιλέγονται προ των εκλογών. Αυτό σημαίνει εξασθένηση της θέσης του περιφερειάρχη που, κατά τη γνώμη μου, μπορεί να αποτελέσει πηγή δυσλειτουργιών. Τι θα συμβεί για παράδειγμα αν υπάρξει διάσταση απόψεων σε βασικά θέματα πολιτικής ή αν ακόμη για λόγους τοπικιστικούς, ο αρμόδιος τοπικός αντιπεριφερειάρχης εναντιωθεί σε βασικές επιλογές και δεν τις υλοποιήσει; Μήπως η θέση του περιφερειάρχη θα αρχίσει τότε να μοιάζει με τη σημερινή θέση του υπερνομάρχη;

Ας έρθουμε τώρα στο δεύτερο κυρίαρχο θέμα. Αυτό της κατανομής των αρμοδιοτήτων και των πόρων.

Στο σχέδιο νόμου προβλέπεται η μεταβίβαση αρμοδιοτήτων στους νέους Δήμους, σε τουλάχιστον τρία στάδια, που προέρχονται κυρίως από τη σημερινή Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση αλλά και από τη σημερινή Περιφέρεια δηλαδή από το κράτος, είτε άμεσα, είτε στο μέλλον, όπως για παράδειγμα οι υπηρεσίες που σχετίζονται με το σύστημα υγείας.

Το ίδιο συμβαίνει και με τη μεταβίβαση αρμοδιοτήτων από το κράτος (είτε το κεντρικό, είτε τις αποκεντρωμένες μονάδες του) προς τη δημιουργούμενη αιρετή Περιφέρεια.

Το πρώτο ερώτημα που ανακύπτει αφορά στη μεταβίβαση πλήθους αρμοδιοτήτων μαζί με το προσωπικό από τις Νομαρχίες στους Δήμους.

Καλώς μεταβιβάζονται από τη σημερινή Νομαρχία στους Δήμους;

Θα μπορέσουν να προσαρμοσθούν οι εργαζόμενοι στο νέο καθεστώς;

Θα μπορέσουν οι Δήμοι να ασκήσουν τις πρωτόγνωρες γι΄ αυτούς αρμοδιότητες;

Η δυσκολία για μας είναι προφανής και ο κίνδυνος αρρυθμίας και δυσλειτουργίας μεγάλος.

Το δεύτερο ερώτημα που ανακύπτει είναι αν τελικά τηρείται η συνταγματική επιταγή και απαίτησή σας, που επιβάλλει συγχρόνως με τη μεταβίβαση αρμοδιοτήτων και τη μεταβίβαση των αναλογούντων σε αυτές πόρων. Πρακτικά, αποκτά η Αυτοδιοίκηση τους αναγκαίους πόρους ώστε να ανταποκριθεί στο νέο ρόλο που τις επιφυλάσσει το νομοσχέδιο;

Για να προσεγγίσουμε το θέμα πιστεύω ότι πρέπει να δούμε αθροιστικά τους πόρους του Α΄ και Β΄ βαθμού Αυτοδιοίκησης, μια που στο σχέδιο νόμου, προβλέπονται αυξομειώσεις των πόρων τους, ανάλογα με το κόστος και το χρόνο μεταβίβασης των αρμοδιοτήτων από τον ένα βαθμό στον άλλο.

Αν πάρουμε, για λόγους σύγκρισης και μόνο, τα προβλεπόμενα στον προϋπολογισμό του 2010, που είναι βέβαιο πως δεν θα εκτελεστεί μια που οι μηνιαίες καταβολές είναι ήδη κατά 30% μικρότερες από τις προβλεπόμενες, ως να ήταν αυτό το πρώτο έτος εφαρμογής του «Καλλικράτη», θα διαπιστώσουμε ότι:

Το άθροισμα των πόρων που θα εισέπρατταν και οι δύο νέοι βαθμοί Αυτοδιοίκησης, δηλαδή το 22,4% του φόρου εισοδήματος φυσικών προσώπων πλέον το 16% του ΦΠΑ και πλέον το 50% του φόρου ακίνητης περιουσίας ανέρχεται στα 5.700 εκατ. ευρώ.

Το ποσό αυτό συγκρινόμενο με τα προβλεπόμενα στον προϋπολογισμό του 2010 και για τους δύο βαθμούς είναι μεγαλύτερο κατά 1.400 εκατ. ευρώ.

Αν μάλιστα το συγκρίνουμε με τους πόρους που είχαν οι δύο βαθμοί κατά το 2009 είναι μόλις κατά 800 εκατ. ευρώ μεγαλύτερο.

Με 800 εκατ. ευρώ λοιπόν παραπάνω, οι δύο νέοι βαθμοί Αυτοδιοίκησης καλούνται να καλύψουν ενδεικτικά τα εξής:

1) Τις αρμοδιότητες που μεταφέρονται αθροιστικά στον Α και Β΄ βαθμό από το κεντρικό κράτος, δηλαδή τα πάσης φύσεως έξοδα λειτουργίας και υλικοτεχνικής υποδομής αλλά και το κόστος της μισθοδοσίας των 25.000 υπαλλήλων των σημερινών Νομαρχιών και αυτών που οικιοθελώς ή υποχρεωτικά μετατάσσονται από τις σημερινές Περιφέρειες προς τους Δήμους και τις αιρετές Περιφέρειες.

2) Το κόστος των νέων θεσμών, όπως οι πάσης φύσεως επιτροπές, ο συμπαραστάτης του δημότη, το συμβούλιο και οι επιτροπές ένταξης των μεταναστών, ο εκτελεστικός γραμματέας στις περιφέρειες κ.λπ.

3) Το κόστος της οργάνωσης της Αυτοδιοίκησης σε, λογιστικό και παροχής απολογιστικών στοιχείων επίπεδο, όπως για παράδειγμα για τα οικονομικά αποτελέσματα, για την ακίνητη περιουσία, για το μητρώο των εργαζομένων κ.λπ.

Αυτά και άλλα που δεν ανέφερα και σίγουρα υπάρχουν, θα καλυφθούν από τα επί πλέον 800 εκατ. που δίνονται σε σχέση με το 2009, όταν το ποσό αυτό είναι αμφίβολο αν επαρκεί για τη δαπάνη μισθοδοσίας και διοικητικής υποστήριξης των 25.000 υπαλλήλων;

Οι γνωρίζοντες θα απαντήσουν αμέσως με ένα ξεκάθαρο και ηχηρό «όχι».

Κι αν είναι έτσι για τις αναφερόμενες επενδύσεις τι απομένει;

Επανερχόμαστε μήπως στο προ της θεσμοθέτησης του 3345/2005 καθεστώς όταν οι Νομαρχίες αφέθηκαν, απ΄ αυτούς που τις δημιούργησαν, χωρίς πόρους, χωρίς έργα, πνιγμένες στο βάρος των προνοιακών επιδομάτων;

Ισχυρίζεται η Κυβέρνηση ότι θα προκύψουν οικονομίες κλίμακας, τις οποίες ανεβάζουν, ανάλογα με τον αποδέκτη, από 1 έως 1.8 δισ. ευρώ.

Παρότι ζητήσαμε, κατ΄ επανάληψη, την κατάθεση αυτών των στοιχείων απάντηση δεν πήραμε.

Παρότι πολύ θα θέλαμε να είναι αλήθεια, δεν μας προκύπτει από πουθενά.

Η υπάρχουσα στο σχέδιο νόμου πρόβλεψη, για την κατ΄ έτος και εκ των υστέρων κάλυψη του απολογιστικού κόστους των μεταφερόμενων αρμοδιοτήτων, σε βάρος των αντίστοιχων κωδικών εσόδων του κρατικού προϋπολογισμού, είναι προφανές ότι κανέναν δεν καθησυχάζει.

Γιατί απλούστατα ούτε μεθοδολογία υπάρχει, ούτε είναι εύκολο να δημιουργηθεί και το σημαντικότερο να εφαρμοσθεί. Από ποιόν; Από τις υπηρεσίες του ΥΠ.ΕΣ. ή του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους; Τις δυνατότητές τους τις ξέρετε και τις ξέρουμε.

Ας διασφαλισθεί πρώτα από όλα ότι θα μπορέσει η Κυβέρνηση, προκειμένου να λειτουργήσει η νέα δομή, να εκδώσει 47 Υπουργικές Αποφάσεις, 16 ΚΥΑ και 23 Προεδρικά Διατάγματα, που ρυθμίζουν μια σειρά από απαραίτητα ζητήματα για την επιτυχία του εγχειρήματος και τα περισσότερα εκ των οποίων μάλιστα πρέπει να εκδοθούν μέχρι το τέλος της χρονιάς.

Αλλά κι αν αυτά γίνουν που θα βρεθούν τα χρήματα;

Η περίφημη ατάκα «λεφτά υπάρχουν» θα ξανακουστεί;

Στην αυτονόητη απαίτησή σας για την εκπόνηση πλήρους και λεπτομερούς Επιχειρησιακού Σχεδίου, που θα λύνει τα προβλήματα μετάβασης στο νέο καθεστώς και θα καθορίζει λεπτομερώς τη χρηματοδότηση, η Κυβέρνηση απαντά μόνο ως προς το οικονομικό σκέλος με το αποκαλούμενο πρόγραμμα «ΕΛΛ.Α.Δ.Α», το οποίο, σύμφωνα με τις εξαγγελίες της, θεσμοθετείται ­­­­­για την υποστήριξη των νέων Δήμων και περιφερειών, για την ενίσχυση της τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης και την άμβλυνση των περιφερειακών ανισοτήτων, καθώς και την προώθηση της διαπεριφερειακής και διαδημοτικής συνεργασίας.

Σίγουρα όταν διαβάζει κανείς το προοίμιο που περιέχεται στο σχέδιο νόμου για τον τρόπο στήριξης του προγράμματος ενθουσιάζεται. Αν μάλιστα, όπως είναι φυσικό, δεν γνωρίζει τί σημαίνουν οι περιγραφόμενοι τρεις άξονες και τους πόρους στους οποίους αντιστοιχούν μένει με την εντύπωση ότι ένα ισχυρό χρηματοδοτικό πρόγραμμα θα στηρίξει τους νέους θεσμούς και θα επιτύχει όλα αυτά τα ωραία που περιγράφονται στο προοίμιο.

Δυστυχώς όμως για την κυβέρνηση και εμείς και εσείς γνωρίζουμε καλά την αλήθεια.

Γνωρίζουμε ότι ο πρώτος άξονας, δηλαδή η χρηματοδότηση μέσω του ΕΣΠΑ από τα επιχειρησιακά προγράμματα «Διοικητική Μεταρρύθμιση» και «Ψηφιακή Σύγκλιση» ανέρχεται συνολικά, για όλο το δημόσιο τομέα, στα 630 εκατ. ευρώ.

Ακόμη γνωρίζουμε ότι το ποσοστό που αφορά τους Δήμους και τις Περιφέρειες δεν μπορεί να υπερβεί τα 400 εκατ. ευρώ και, το σημαντικότερο, οι δράσεις που χρηματοδοτεί προσφέρουν βοήθεια που περιορίζεται κυρίως σε τεχνική, έξωθεν παρεχόμενη βοήθεια και εκπαίδευση.

Ο δεύτερος άξονας, το Εθνικό Αναπτυξιακό Πρόγραμμα Αυτοδιοίκησης, δεν είναι τίποτα άλλο παρά ο γνωστός «ΘΗΣΕΑΣ».

Η ανάγκη δημιουργίας του «ΘΗΣΕΑ» προέκυψε από τη σκληρή πραγματικότητα ότι στους περισσότερους Δήμους όλοι οι πόροι, ακόμη και αυτοί που προορίζονταν για την κατασκευή έργων, καταναλώνονταν σε λειτουργικές δαπάνες, με αποτέλεσμα σε πολλούς Δήμους να καταγράφεται πλήρης ανυπαρξία έργων.

Ακόμα, ο «ΘΗΣΕΑΣ» θα κάλυπτε την ανάγκη κατασκευής έργων υποδομών ζωτικής σημασίας, αλλά ελάχιστα δημοφιλή στους δημάρχους, με την υποχρεωτική ένταξή τους σε επιλεγμένες από το πρόγραμμα κατηγορίες.

Όπως και το προτεινόμενο πρόγραμμα ανάπτυξης, ο «ΘΗΣΕΑΣ» γέμιζε το καλάθι του από υποχρεωτικά εισρέοντα σ΄ αυτό τμήματα των ΚΑΠ (10%) και της ΣΑΤΑ (25%), δηλαδή χρημάτων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, αλλά (και εδώ ήταν η μεγάλη τομή) και από χρήματα της Κεντρικής Διοίκησης, σε ποσοστό μάλιστα καθορισμένο με το νόμο και ίσο με το 36% των χρημάτων της Τ.Α., τα οποία αφαιρούντο από τα χρήματα που από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων είχαν στη διάθεσή τους τα Υπουργεία και οι Περιφέρειες.

Απώτερος στόχος μας ήταν όλα τα ποσά που κατευθύνονταν στους Δήμους της χώρας από τα Υπουργεία και τις Γενικές Γραμματείες να ενταχθούν στο «ΘΗΣΕΑ» και έτσι να υλοποιούνται όλα τα έργα των Δήμων με διαφανή χρηματοδότηση, εντασσόμενα σε μέτρα και δράσεις υποδομών που έχουν ανάγκη οι τοπικές κοινωνίες. Επιπλέον, να σταματήσει το «πήγαινε - έλα» των δημάρχων στα Υπουργεία και στις Γενικές Γραμματείες για έκτακτες χρηματοδοτήσεις, πολλές φορές για το ίδιο ή παραπλήσιο έργο.

Για το 2009 δεσμεύθηκαν κρατικοί πόροι για το «ΘΗΣΕΑ», ύψους 175 εκατομμυρίων. Αυτά ήταν όλα κι όλα τα επί πλέον χρήματα και η συνεισφορά της Κεντρικής Διοίκησης στο «ΘΗΣΕΑ». Παρότι ζητήσαμε να μας πει η Κυβέρνηση ποιο θα είναι το ποσό που το κεντρικό κράτος θα συνεισφέρει στο πρόγραμμα ουδεμία απάντηση υπήρξε.

Ο τρίτος άξονας, που αναφέρεται στο προσωπικό και που υποτίθεται ότι θα στηρίξει τους νέους Δήμους, καλύτερα θα ήταν να απαλειφθεί για να μην χαθεί κάθε έννοια σοβαρότητας.

Πώς ενισχύεται την Αυτοδιοίκηση με προσωπικό όταν η δαπάνη της μισθοδοσίας του βαρύνει την ίδια την Αυτοδιοίκηση;

Το προσωπικό που μετατάσσεται, πόσο εύκολο είναι και πόσο γρήγορα θα προσαρμοσθεί, αν προσαρμοσθεί, στα νέα δεδομένα και συνθήκες;

Είναι δυνατό κατά συνέπεια, με δεδομένα τα παραπάνω, να ισχυριστεί κανείς ότι με το πρόγραμμα «ΕΛΛ.Α.Δ.Α» θα στηριχθούν οι νέοι Δήμοι και ότι θα ενισχυθεί η τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη και θα αμβλυνθούν οι περιφερειακές ανισότητες;

Η ωραιοποίηση των πραγμάτων, αγαπητοί φίλοι, ιδίως σε περίοδο σαν αυτή που διανύουμε, πιστεύω απόλυτα ότι ισοδυναμεί με εξαπάτηση.

Αν κάτι απαιτεί σήμερα η κοινή γνώμη είναι η αλήθεια. Εξοργίζεται μάλιστα από τακτικές ωραιοποίησης γιατί αυτές είναι που μας οδήγησαν εδώ που φτάσαμε.

Φίλες και φίλοι,

Η Κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας είχε θεωρήσει απαραίτητη τη Διοικητική Μεταρρύθμιση της Χώρας και όπως γνωρίζετε την είχε δρομολογήσει, σε ουσιαστική συνεργασία με σας και με την Κ.Ε.Δ.Κ.Ε. από το 2008.

Θέση όμως της τότε Κυβέρνησης ήταν ότι, για λόγους σεβασμού των θεσμών, μια τέτοια μεταρρύθμιση προϋπέθετε την προηγούμενη αναγκαία στήριξη των υποδομών και ενίσχυση των πόρων της Αυτοδιοίκησης.

Η βαθειά παγκόσμια οικονομική κρίση όμως δεν επέτρεπε να υπάρξει αμέσως αυτή η προεργασία. Έτσι, η μεταρρύθμιση μετατέθηκε, με τη δική σας σύμφωνη γνώμη αλλά και της ΚΕΔΚΕ, στο χρόνο που οι οικονομικές συνθήκες θα ήταν πιο πρόσφορες.

Οι συνθήκες σήμερα, δυστυχώς, είναι όχι μόνο χειρότερες από τότε, αλλά έχουν πάρει τη γνωστή μορφή της κατάστασης έκτακτης ανάγκης.

Προς τι τότε ο Καλλικράτης;

Για τους ελεγκτές του ΔΝΤ ή για κομματικές εκλογικές σκοπιμότητες;

Ή μήπως για να ξεχνάμε τα δεινά της οικονομικής ομηρίας της Χώρας και των επιπτώσεων της στη καθημερινότητά μας;