Οικολογικός καπιταλισμός

Μια νέα μόδα - Ένα νέο οξύμωρο του πολιτισμού μας
του Δημήτρη Μόσχου

Το οικολογικό ή καλύτερα περιβαλλοντιστικό κίνημα βρίσκει συνεχώς όλο και περισσότερους υποστηρικτές. Αυτό λογικά ακούγεται καλό. Όμως το οικονομικό μας σύστημα, που προσπαθεί να ακολουθεί συνεχώς την εξέλιξη της κοινωνίας και του κόσμου, αρχίζει να παίρνει ένα πιο «πράσινο» προφίλ, και να αναδεικνύεται σε έναν πράσινο καπιταλισμό. Βέβαια δεν μπορώ να πω αν ο προσδιορισμός «πράσινος» αναφέρεται στο χρώμα της Φύσης ή στο χρώμα του δολαρίου.

Όπως έχω πει, ο καπιταλισμός αρχίζει να πρασινίζει. Ας μου επιτραπεί ο αδόκιμος όρος «οικολογικός καπιταλισμός». Ελπίζω να έχει ήδη γίνει αντιληπτό το ειρωνικό μου ύφος προς το νέο αυτό trend.

Τον τελευταίο καιρό παρατηρούμε μια τεράστια οικολογική καταστροφή. Την πετρελαιοκηλίδα στον Κόλπο του Μεξικού. Πληροφοριακά αυτή προκλήθηκε από ατύχημα σε εξέδρα άντλησης πετρελαίου της γνωστής σε όλους μας BP. Η ζημιά στο περιβάλλον του Κόλπου είναι πάρα πολύ σημαντική, ενώ εκτιμάται ότι η μόλυνση μπορεί να κινηθεί και ανατολικά προς τον Ατλαντικό μέσω του Ρεύματος του Κόλπου.

Η κυβέρνηση των Η.Π.Α. όμως, της χώρας-σημαιοφόρου του κεφαλαιοκρατικού συστήματος ανάγκασε την εταιρεία να πληρώσει, και να φροντίσει για τον περιορισμό της κηλίδας. Ω, ορίστε ένα απτό παράδειγμα του καπιταλισμού που ενδιαφέρεται για το περιβάλλον!

Μέσα σε πανηγυρική ατμόσφαιρα έγινε επίσης η Σύνοδος της Κοπεγχάγης για το παγκόσμιο Κλίμα. Σε αυτήν συμμετείχαν τα περισσότερα κράτη της Γης, από τα οποία σχεδόν όλα καπιταλιστικά.

Ας μην ξεχνάμε και διάφορα προϊόντα οικιακής χρήσης που αυτοπροσδιορίζονται ως “οικολογικά”, και δείχνουν το ενδιαφέρον ας πούμε του οικονομικού κόσμου προς το περιβάλλον.

Επιπρόσθετα, ήδη διαφημίζεται μετά μεγάλου πατάγου το πρώτο «οικολογικό κινητό». Προσωπικά χάρηκα στην αρχή με αυτή τη νέα επινόηση. «Δες τι σκαρφίστηκαν! Καθόλου άσχημα!» ήταν οι πρώτες μου σκέψεις. Δεν άργησα όμως να καταλάβω ποίες οι προθέσεις της εταιρείας, και το πλαίσιο στο οποίο τέτοια προϊόντα εντάσσονται. Αυτό εξ' άλλου μου έδωσε και το έναυσμα να γράψω αυτό το άρθρο.

Υπάρχει λοιπόν φαινομενικά και πολύ μα πολύ επιφανειακά ένα «ενδιαφέρον» των εταιρειών, ήγουν των αντιπροσώπων του κεφαλαιοκρατικού συστήματος, για τα περιβαλλοντικά ζητήματα.

Λοιπόν θα το χάψουμε κι αυτό; Θα τρέξουμε στα καταστήματα και θα αδειάσουμε τα ράφια, όπως όταν αγοράζουμε προϊόντα που δήθεν μας αδυνατίζουν, μας μαυρίζουν, μας κάνουν δυνατούς και δεν ξέρω κι εγώ τι άλλο;

Είναι στο χέρι μας να στρέψουμε την πλάτη μας απέναντι στα κόλπα των εταιρειών να μας δελεάσουν. «Μα γιατί; Οι άνθρωποι κατάλαβαν το πρόβλημα, και είπαν να βοηθήσουν στη λύση του!» Θα μπορούσε άνετα κάποιος να ισχυριστεί. Και με το δίκιο του βέβαια. Δεν υποστηρίζω ότι τα εν λόγω προϊόντα δεν είναι οικολογικά. Δεν έχω λόγο (νομίζω) να αμφισβητώ την ποιότητά τους. Όμως δεν είναι αυτή η λύση! Ή καλύτερα, είναι μια λύση. Μια λύση όμως εύκολη, πρόχειρη, γρήγορη, και καθόλου μα καθόλου εγγυημένη ότι θα δουλέψει.

Το πρόβλημα με το πράσινο προσωπείο του καπιταλισμού είναι ακριβώς ότι αποτελεί ένα προσωπείο. Ο καπιταλισμός εξ ορισμού κι εκ φύσεως στοχεύει στο συνεχώς αυξανόμενο κέρδος των καπιταλιστών. Για πέστε μου, τι κέρδος θα έχει μια εταιρεία με το να ανακυκλώνει μπουκάλια, και μ' αυτά να φτιάχνει κινητά, ενώ ήδη μπορεί να τα φτιάξει με λιγότερα έξοδα, και δη εν μέσω περιόδου οικονομικής κρίσης; Μα φυσικά αύξηση της πελατείας, δηλαδή αύξηση των κερδών! Οι συνειδητοποιημένοι πολίτες θα προστρέξουν να αποκτήσουν οικολογικά αγαθά, για να βοηθήσουν τον Πλανήτη μας πιστεύοντας αφελώς ότι η οικολογική κατανάλωση μπορεί να μας σώσει.

Όμως και πάλι αυτό δεν είναι λύση. Γιατί ο καπιταλισμός ισούται με υπερκατανάλωση. Και η υπερκατανάλωση έστω και ανακυκλωμένων προϊόντων, οικολογικών απορρυπαντικών, και άλλων λοιπών αγαθών, με μαθηματική ακρίβεια θα έχει δυσμενείς επιπτώσεις στο περιβάλλον. Συνεπώς ο καπιταλισμός παρά τις μεταμορφώσεις και μεταλλάξεις του αποτελεί πάντοτε έναν εχθρό της Γης.

Ας μου επιτραπεί να επιστρέψω λίγο στα παραδείγματα που προανέφερα. Αρχικά η Β.Ρ., η οποία ουδόλως ενδιαφέρεται για την περιβαλλοντική καταστροφή την οποία και προκάλεσε, έχει χρησιμοποιήσει τοξικότατες ουσίες στον Κόλπο του Μεξικού για να διασκορπίσει το πετρέλαιο, ώστε αυτό να μην φαίνεται. Όμως μαζί με το πετρέλαιο η θάλασσα έχει πλέον μολυνθεί κι από τις άγνωστες ουσίες που η εταιρεία χρησιμοποιεί. Γιατί όμως άγνωστες; Διότι η κυβέρνηση των Η.Π.Α. απαγορεύεται βάσει νόμου να πάρει δείγμα των ρύπων, οι οποίοι περιέχουν πετρέλαιο, και τοξικές ουσίες για την αντιμετώπιση της πετρελαιοκηλίδας (τι ειρωνεία!). Κι αυτό γιατί με τη δειγματοληψία ίσως αποκαλυφθεί η σύσταση του πετρελαίου, η οποία αποτελεί μυστικό της εταιρείας. Άρα ο ίδιος ο νόμος προκρίνει το συμφέρον των καπιταλιστών από αυτό του περιβάλλοντος.

Ακόμα, όλοι είδαμε ότι η Συνδιάσκεψη της Κοπεγχάγης ήταν μία παρωδία, ή να πω καλύτερα τραγωδία; Τραγωδία για το περιβάλλον και τους ανθρώπους; Τα κράτη έγραψαν στα παλαιότερα των υποδημάτων τους το περιβάλλον, και λέγαν τις διάφορες φανφάρες τους χύνονταν κροκοδίλεια δάκρυα για τα περιβαλλοντικά προβλήματα που προκαλούν είτε άμεσα είτε έμμεσα. Υπήρχαν μεγάλες προσδοκίες από τις υπερδυνάμεις, τη Ρωσία, την Ευρωπαϊκή Ένωση, την Κίνα και τις Η.Π.Α.. Η Ρωσία και η Ε.Ε. δεσμεύθηκαν για κάποια μέτρα. Αντίθετα η Κίνα και οι Η.Π.Α., οι μεγαλύτεροι ρυπαντές του κόσμου δεν είπαν τίποτα. Έτσι λοιπόν, το μεγάλο καπιταλιστικό κουαρτέτο Ρωσίας, Ε.Ε., Η.Π.Α., και Κίνας (η οποία παρά τα αστέρια και τα σφυροδρέπανα έχει ένα από τα σκληρότερα και “μολυσματικότερα” καπιταλιστικά συστήματα) δεν τήρησαν καθόλου ενιαία στάση, και καταδίκασαν τον κόσμο σε βαρύτατη κλιματική αλλαγή προτιμώντας τα εφήμερα οικονομικά κέρδη των εταιρειών τους από την πρόληψη της μεγαλύτερης οικολογικής καταστροφής των τελευταίων αιώνων. Ύστερα από όλα αυτά οι πολιτικοί πήγαν στα σπίτια τους σαν να μην είχε συμβεί τίποτα, ενώ χιλιάδες διαδηλωτές κρατήθηκαν φυλακισμένοι για όλα τα Χριστούγεννα...

Εκεί που θέλω να καταλήξω είναι λοιπόν ότι ο καπιταλισμός δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να είναι οικολογικός! Ούτε μπορεί να μας οδηγήσει στην αντιμετώπιση του κρίσιμου περιβαλλοντικού ζητήματος. Βασικά το ίδιο το κεφαλαιοκρατικό σύστημα είναι ο υπεύθυνος για την καταστροφή του πλανήτη μας. Το πώς γίνεται αυτό, μου φαίνεται ότι έχει αποδειχθεί επαρκώς.

Και τώρα; Τι μπορεί να μας βγάλει από το τούνελ; Η λύση λοιπόν δεν έγκειται ούτε στο χρήμα, ούτε στις κυβερνήσεις-μαριονέτες των κεφαλαιοκρατών, ούτε στις πρωτοβουλίες των βιομηχανιών. Είναι πολύ βολικό να ρίχνουμε το μπαλάκι των ευθυνών μας σε αυτούς. Ίσως να ακουστώ γραφικός, αλλά η λύση έγκειται πράγματι σε εμάς, και είναι θέμα αρχών και αξιών. Πρώτα απ' όλα ας ξηλώσουμε το ανόητο μικροαστικό πρότυπο του υπερκαταναλώνειν. Θα πρέπει να εκτιμάμε ορθολογικά τις ανάγκες μας, και να προβαίνουμε στην αγορά εκείνων των αγαθών που μας είναι απαραίτητα. Κι αν καταναλώνουμε με μέτρο αγαθά που είναι και οικολογικά, τόσο το καλύτερο! Επιπλέον τα αγαθά πρέπει να κατανέμονται στον καθένα ανάλογα με τις ανάγκες του, κι όχι ανάλογα με τις δυνατότητές του (μιλάω για τα χρήματά του), ή για χάρη της ματαιοδοξίας του. Αυτή είναι η λύση. Λύση που βασίζεται σε αρχές, στο αίσθημα ευθύνης που πρέπει να μας διακατέχει απέναντι στον κόσμο που θα κληροδοτήσουμε στην επόμενη γενιά.

Κι αν κάποιοι σπεύσουν να απορρίψουν τα λεγόμενά μου ως «αριστερά, μαρξιστικά και κομμουνιστικά», σε αυτούς θέλω να θυμίσω τις διδαχές των Αρχαίων Ελλήνων (με τους οποίους προφανώς καθόλου δεν ομοιάζουμε). Έχουμε ξεχάσει το μηδέν άγαν, το μέτρον άριστον, το κτώμενος ήδου (να είσαι ευχαριστημένος με όσα αποκτάς), το δαπανών άρχου (να ελέγχεις τις δαπάνες σου), και το όρα το μέλλον. Αυτά τα έχουμε αντικαταστήσει με καταναλωτικά πρότυπα όπως το δείξε μου τα σκουπίδια σου να σου πω πόσο πλούσιος είσαι, το ανόητο ζήσε για τη στιγμή, κι άλλα τέτοια παρόμοια τα οποία δεν θυμάμαι.

Συνεπώς λύση υπάρχει! Ακούγεται απλή, μα είναι φοβερά δύσκολη. Ας βουλώσουμε τα αυτιά μας κάθε στιγμή που οι καταναλωτικές σειρήνες προσπαθούν να μας δελεάσουν με απατηλά όνειρα, και μόνο κέρδος θα αποκτήσουμε. Κέρδος όχι σε βέβαια σε ρευστό, όχι σε ποσότητα, αλλά σε ποιότητα. Ποιότητα ζωής, ποιότητα πνευματική, ποιότητα πολιτισμική. Γιατί είναι ζήτημα πολιτισμού η σωτηρία του πλανήτη, ας μην το ξεχνάμε!

Δημήτρης Μόσχος