Σκιάθος / Το πιο όμορφο ερείπιο

Η αρχιτεκτονική κληρονομιά αποτελεί μία αναντικατάστατη έκφραση του πλούτου και της ποικιλίας της πολιτιστικής κληρονομιάς, μια ανεκτίμητη μαρτυρία του πα- ρελθόντος και ένα κοινό αγαθό μιας κοινωνίας. Στην έννοια της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς περιλαμβάνονται παραδοσιακά κτήρια, οικιστικά σύνολα, παραδοσιακοί οικισμοί, ιστορικά κέντρα πόλεων και γενικότερα στοιχεία του δομημένου περιβάλλοντος στα οποία αποδίδονται αξίες μνημείου, όπως η ιστορική, η αρχαιολογική, η καλλιτεχνική, η λαογραφική, η κοινωνική, η αισθητική κ.α. 

Ένα από τα λίγα δυστυχώς εναπομείναντα κτήρια-σπουδαία αρχιτεκτονική κληρονομιά της Σκιάθου είναι η οικία των αδελφών Ραγιά. Η οικία βρίσκεται στην πλατεία της εκκλησίας Παναγία Λιμνιά, στην αρχή της οδού Αλέξανδρου Μωραϊτίδη. Αποτελεί αξιόλογο παράδειγμα εκλεκτικιστικής αρχιτεκτονικής που μεταφέρει εν μέρει στοιχεία από την αρχιτεκτονική που εφαρμόστηκε σε κτίρια με ενετικές επιδράσεις. Μερικά από...
τα στοιχεία που συνθέτουν την Μοναδική ομορφιά του κτηρίου είναι τα τοξωτά ανοίγματα, οι καμάρες, η ενισχυμένη τοιχοποιία,  εγκάρσιοι δοκοί μέσα στις τοιχοποιίες, διακοσμημένα υπέρθυρα και μεγάλου βάρους ξύλινες θύρες, περίτεχνα μαρμάρινα σκαλιστά φουρούσια, περίτεχνα κιγκλιδώματα, μαρμάρινο έξεργο ανάγλυφο αέτωμα πάνω από την κεντρική είσοδο. Τα μορφολογικά χαρακτηριστικά του δεν πηγάζουν μόνο από την παραδοσιακή αρχιτεκτονική, όπως γίνεται με την πλειονότητα των κτιρίων της Σκιάθου, αλλά και από το νεοκλασικισμό. Καταφέρνει να συνδυάσει ποικιλία μορφολογικών και διακοσμητικών στοιχείων  και να εντυπωσιάζει με την ισορροπία των στοιχείων του, δίνοντας ταυτόχρονα την αίσθηση της απλότητας που πηγάζει από την παραδοσιακή αρχιτεκτονική. Το εξωτερικό του κτιρίου είναι ένα από τα πιο ενδιαφέροντα αρχιτεκτονικά στη Σκιάθο, ιδιαίτερα κομψό δείγμα της αρχιτεκτονικής που αποπνέει υψηλή αισθητική.

Η οικία χτίστηκε τη δεκαετία του 1860, από τον Νικόλαο Ματαρώνα, επιφανή Σκιαθίτη πλοιοκτήτη. Ο Νικόλαος Ματαρώνας είχε διατελέσει Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου το διάστημα 1866-1870 και Δημοτικός Σύμβουλος το διάστημα 1859-1866 και 1870-1884 και ήταν αυτός που έκανε τη δωρεά του περίτεχνου επιταφίου της Παναγίας Λιμνιάς. Η οικία στη συνέχεια περάσε ως προικώον στην κόρη του  Νικολάου Ματαρώνα, Μαργαρίτα Σύζυγος Θεμιστοκλή Ραγιά. Το ζευγάρι απέκτησε τέσσερα παιδία τον Σωτήρη, τον Στέργιο, τον Νίκο και την Νίνα, μοιραία η οικία πέρασε πάλι σαν προικώο στην κόρη της οικογένειας Νίνα, σύζυγος Παπατζανάκη. Η Νίνα Παπατζανάκη-Ραγιά παραχώρησε την οικία στα παιδιά του αδελφού της Νίκου, Θεμιστοκλή και Μαργαρίτα Ραγιά, σημερινοί ιδιοκτήτες.

Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης αναφέρει την οικία στο διήγημά του “Αμαρτίας Φάντασμα” «Εις τας 8 Σεπτεμβρίου, ώραν 3ην μετά τα μεσάνυκτα, μετά την απόλυσιν του όρθρου, εις την πανήγυριν της Παναγίας της Λιμνιάς, η εξαδέλφη Μαχούλα κι εγώ, ομού κατηρχόμεθα το ολισθηρόν λιθόστρωτον, το αρχόμενον από της μεγάλης οικίας του καπετάν Νικόλα του Ματαρώνα και φθάνον μέχρι της παραθαλασσίας αγοράς.»

Το Υπουργείο Πολιτισμού το 1984 με την Υπουργική Απόφασή (ΥΠΠΕ/ΔΙΛΑΠ/Γ/3489/71773/4-1-1984) αναγνώρισε την αξία του κτηρίου χαρακτηρίζοντάς το ως κτήριο-έργο τέχνης. Συγκεκριμένα στο ΦΕΚ 148/Β/15-3-1984 χαρακτηρισμού του κτηρίου αναφέρονται τα εξής “Χαρακτηρίζουμε ως έργο τέχνης που χρειάζεται ειδική κρατική προστασία σύμφωνα με τον Ν.1469/50 το κτήριο ιδιοκτησίας Νίνας Παπατζανάκη στην οδό Μωραϊτίδη στη Σκιάθο Ν. Μαγνησίας, γιατί αποτελεί ένα πολύ αξιόλογο δείγμα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής και είναι ένα από τα ελάχιστα κτίσματα που σώθηκαν από την πυρκαγιά του τελευταίου πολέμου και τους αλεπάλληλους σεισμούς που έπληξαν το νησί.” και συνεχίζει με την περιγραφή του κτηρίου “Είναι ένα διόροφο λιθόκτιστο σπίτι με πλούσια διακόσμητικά στοιχεία στις όψεις. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το μαρμάρινο θύρωμα που πλαισιώνει την είσοδο, τα μαρμάρινα φουρούσια και η σφυρήλατη σιδεριά του μπαλκονιού της κύριας όψης, τα γύψινα διακοσμητικά στοιχεία των εξωτερικών τοίχων και η τοξοστοιχεία με τους μαρμάρινους κιονίσκους που διαμορφώνεται στη νότια και δυτική πλευρά του κτηρίου”.

Μπορεί το κτήριο να σώθηκε από την πυρκαγιά της 23ης Αυγούστου του 1943 δυστυχώς πολύ μετά το 2005 κάηκε από εμπρησμό, σύμφωνα με το πόρισμα της πυροσβεστικής. Ο εμπρησμός έγινε κατά τη διάρκεια των εργασιών αναστήλωσης που είχαν αναλάβει οι σημερινοί ιδιοκτήτες και φυσικοί κληρονόμοι τα αδέρφια Θεμιστοκλής Ραγιάς και Μαργαρίτα Ραγιά, με ιδιωτική χρηματοδότηση. Την αρχιτεκτονική μελέτη και την αναστήλωση και αποκατάσταση του διατηρητέου κτηρίου  είχαν αναθέσει σε γνωστό αρχιτεκτονικό γραφείο, με μεγάλη εμπειρία σε ερευνητικά προγράμματα, μελέτες δημοσίων και ιδιωτικών κτηρίων.

Δυστυχώς η πυρκαγιά διέγραψε για πάντα αυθεντικά αρχιτεκτονικά στοιχεία και στοιχεία λαϊκής τέχνης, όπως τα ξύλινα πατώματα με τα χειροποίητα καρφιά, τον ανάγλυφο γύψινο διάκοσμο, τις ξύλινες πόρτες και τις περίτεχνες σκάλες.

Τριάντα χρόνια μετά την κήρυξη του από το Υπουργείο Πολιτισμού και πάνω από 130 χρόνια, από τότε που ο Νικόλαος Ματαρώνας έφερε τεχνίτες από την Ρόδο να χτίσουν την οικία, μπορεί να πει κανείς πως είναι το πιο όμορφο ερείπιο της Σκιάθου. 

Στη Σκιάθο υπήρξαν πολλά όμορφα κτήρια και δυστυχώς τα όμορφα κτήρια όμορφα ερειπώθηκαν, παραφράζοντας τον γνωστό τίτλο ταινίας, και μόνο σε παλιές φωτογραφίες σώζονται πια, όπως το περίφημο σπίτι της Κοκκώνας, το οποίο πέρασε στην αιωνιότητα μέσα από το γνωστό διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη.

Η προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς πηγάζει από το κοινό αίσθημα της ευθύνης και της μνήμης που θα πρέπει να διακατέχει κάθε κοινωνία, μέσα από την εξέλιξή της  στηριζόμενη στην ιστορική της ταυτότητα. Ως προστασία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς θεωρείται η διατήρηση, η αποτροπή καταστροφής και αλλοίωσης και η αποκατάσταση των παραδοσιακών κτηρίων και συνόλων, καθώς και η ανάδειξη και ένταξή τους στη σύγχρονη κοινωνική ζωή, ώστε να συνεχίσουν να χρησιμεύουν ως πηγές επιστημονικής γνώσης του παρελθόντος.

Ειδικά σήμερα όπου η παγκοσμιοποίηση και ο ανταγωνισμός των πόλεων προκαλεί μια μορφή ομογενοποίησης του αστικού χώρου, η ανάγκη της προστασίας και διατήρησης της αρχιτεκτονικής μας κληρονομιάς, προβάλει  σημαντικά το ρόλο και τη σημασία της διαφορετικότητας της ως συγκριτικό πλεονέκτημα. 

Θοδωρής Τζούμας

πρόεδρος πολιτιστικού συλλόγου «Η Σκιάθος»