Μια υπέροχη ψαλτική εκδήλωση από τον χορό ψαλτών "Ευαγγελινός Σκοπελίτης"

Με μεγάλη επιτυχία πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη 6 Απριλίου 2017, η ψαλτική εκδήλωση "...δός μοι τοῦτον τὸν ξένον" στον Ι.Ν. Αγ. Νικολάου στη Σκόπελο.

Με αφορμή την είσοδο στη Μεγάλη Εβδομάδα, ο νεοσυσταθείς χορός ψαλτών "Ευαγγελινός Σκοπελίτης" αποτελούμενος από πρωτοψάλτες, λαμπαδάριους και βοηθούς ψάλτες της νήσου Σκοπέλου, απέδωσε κατά το παραδοσιακό ψαλτικός ύφος επιλεγμένους ύμνους της Αγίας και Μεγάλης Εβδομάδας.

Ο χορός ψαλτών φέρει την επωνυμία «Ευαγγελινός Σκοπελίτης», θέλοντας με αυτόν τον τρόπο να τιμήσει έναν από τους πιο αξιόλογους μελουργούς της Σκοπέλου, τον Ευαγγελινό Βαϊνόγλου, ο οποίος έζησε μεταξύ του τέλους του 17ου αι. και του γ’ (τρίτου) τετάρτου του 18ου αι.

Ο Ευαγγελινός Σκοπελίτης άφησε, συν τοις άλλοις, πλούσιο έργο βυζαντινών μουσικών χειρογράφων. Στις μεν προσωπικές του δημιουργίες συγκαταλέγονται αρκετά «Κοινωνικά» και έξι «Χερουβικά», στα δε μουσικά του αυτόγραφα περιλαμβάνονται επτά χειρόγραφα, τα οποία φυλάσσονται στη Μονή Σινά, στη Μονή Ιβήρων, στη Μονή Βατοπεδίου και στην Μονή Κωνσταμονίτου. 

Σε δύο από αυτά αποκαλύπτει ιδιοχείρως το όνομα του πατέρα του και την καταγωγή του, δηλώνοντας «υιός Παναγιώτου Βαϊνόγλου εκ της περιφήμου νήσου Σκοπέλου». Από τα χειρόγραφα αυτά, επίσης, καταφθάνει η πληροφορία ότι ο Ευαγγελινός διετέλεσε Πρωτοψάλτης της Επισκοπής Σκοπέλου και διέπρεψε και ως διδάσκαλος της ψαλτικής τέχνης.

Ο χορός ψαλτών έψαλε, τους παρακάτω επιλεγμένους ύμνους της Αγίας και Μεγάλης Εβδομάδας με προλόγισμα από τον ηθοποιό Τάκη Μόσχο.

Την τελευταία Κυριακή της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής εορτάζουμε τη θριαμβευτική είσοδο του Κυρίου στα Ιεροσόλυμα κατά την οποία ο λαός έκπληκτος από το θαύμα της ανάστασης του Λαζάρου, που είχε προηγηθεί, υποδέχτηκε τον Χριστό κρατώντας κλαδιά φοινίκων και βάγια.

Ο χορός ψαλτών έψαλε το «Χαῖρε καὶ εὐφραίνου πόλις Σιών».
Ιδιόμελο τροπάριο των κεκραγαρίων του λυχνικού της Κυριακής των Βαΐων.
Μέλος σύντομο στιχηραρικό Πέτρου λαμπαδαρίου του Πελοποννησίου.

Η είσοδος, όμως, του Κυρίου στα Ιεροσόλυμα ήταν και η αρχή της πορείας Του προς το Πάθος. Ήδη οι αρχιερείς και οι Φαρισαίοι είχαν αποφασίσει τη θανάτωσή Του και ο Ιούδας την προδοσία. Γι’ αυτό και η Κυριακή των Βαΐων είναι ταυτόχρονα και η έναρξη της Μεγάλης Εβδομάδας.

Ήδη από την Κυριακή των Βαΐων το βράδυ, όπου τελείται ο Όρθρος της Μεγάλης Δευτέρας και εισερχόμαστε ουσιαστικά στην Αγία και Μεγάλη Εβδομάδα, η Εκκλησία μας προβάλει τον Νυμφίο Χριστό. Η εικόνα του Νυμφίου τοποθετείται στο μέσον του ναού όπου παραμένει μέχρι και το βράδυ της Μεγάλης Τετάρτης. Από το γεγονός αυτό και τους ύμνους που δεσπόζουν τις τρεις μέρες αυτές, προήλθε και η ονομασία της ακολουθίας.

Μέσα από τα ιερά ευαγγέλια, προβάλλεται η επερχόμενη μεγάλη, επιφανής και συγχρόνως φοβερή ημέρα της Δευτέρας Παρουσίας του Κυρίου. 

Ο Χριστός έρχεται ως Νυμφίος απροσδόκητα, «εν τω μέσω της νυκτός». Ο ύμνος είναι χαρακτηριστικός και παραστατικός, πλήρως ικανός να μιλήσει στη ψυχή του κάθε ανθρώπου και να τον αφυπνήσει: «...και μακάριος ο δούλος, ον ευρήσει γρηγορούντα, ανάξιος δε πάλιν, ον ευρήσει ραθυμούντα. Βλέπε ουν ψυχή μου, μη τω ύπνω κατενεχθής, ίνα μη τω θανάτω παραδοθής, και της βασιλείας έξω κλεισθής, αλλά ανάνηψον κράζουσα Ἅγιος, ἅγιος, ἅγιος εἶ ὁ Θεὸς ἡμῶν διά της Θεοτόκου ελέησον ἡμᾶς». 


Ο χορός ψαλτών έψαλε το Αλληλουϊάριον της Ακολουθίας του Νυμφίου με τους προτασσόμενους στίχους και ακολούθως το ιδιόμελο τροπάριο του Όρθρου της ιδίας Ακολουθίας (Μ. Δευτέρας, Μ.Τρίτης και Μ. Τετάρτης)
«Ιδού ο νυμφίος έρχεται» σε μέλος Γρηγορίου Πρωτοψάλτου.
Ήχος πλάγιος Τέταρτος, τρίφωνος.

Ακολουθησαν τα τροπάρια που είναι εισαγωγικά του Θείου Πάθους.


Τὰ πάθη τοῦ Κυρίου τὰ σεπτὰ ἡ παροῦσα ἡμέρα (ἡ Μ. Δευτέρα) προβάλλει μὲ λαμπρότητα στὸν κόσμο σὰν φῶτα σωτήρια καὶ λυτρωτικά. Ὁ Χριστὸς σπεύδει πρόθυμα νὰ ὑποστεῖ τὸ πάθος ἀπὸ ἀγαθότητα. Αὐτός, ποὺ περικλείει τὰ σύμπαντα στὴν παλάμη του, καταδέχεται νὰ κρεμαστεῖ στὸ ξύλο γιὰ νὰ σώσει τὸν ἄνθρωπο.

Ο χορός ψαλτών έψαλε το
Κάθισμα της α’ στιχολογίας του Όρθρου της Μεγάλης Δευτέρας
« Τα πάθη τα σεπτά…».
Μέλος αργό ειρμολογικό Πέτρου Πελοποννησίου, σε ήχο πρώτο δίφωνο.

Μετά την ανάγνωση του ιερού Ευαγγελίου του όρθρου της Μεγάλης Δευτέρας ψάλλεται ο περίφημος κανόνας

«Τω την άβατον κυμαινομένην θάλασσαν…», ποίημα του αγίου Κοσμά του Μελωδού. 

Ο χορός ψαλτών έψαλε την
α’ ωδή (τον ειρμό και τα τροπάρια) του Κανόνος του όρθρου της Μεγάλης Δευτέρας, σε σύντομο ειρμολογικό μέλος και ακολούθως τον ειρμό, ως καταβασία, σε μέλος αργό ειρμολογικό.

Ακολουθησε το κατανυκτικότατο εξαποστειλάριο

«Τον νυμφώνα σου βλέπω Σωτήρ μου κεκοσμημένον…».

Την Μεγάλη Εβδομάδα ο καθένας μας, νιώθει ότι δεν είναι έτοιμος για την μεγάλη γιορτή του Κυρίου (το Πάσχα) και ότι η στολή της ψυχής του είναι σχισμένη και λερωμένη από τις αμαρτίες του. Έτσι παρακαλεί τον Σωτήρα και Λυτρωτή Ιησού Χριστό:

«…ένδυμα ουκ έχω, ίνα εισέλθω εν αυτώ· λάμπρυνόν μου την στολήν της ψυχής, φωτοδότα, και σώσον με».
Ήχος τρίτος.

Μεγάλη Πέμπτη. Υπέροχο πραγματικά και το υμνολογικό περιεχόμενο της αγίας αυτής ημέρας. Δημοφιλές είναι το αρκτικό τροπάριο «Ότε οι ένδοξοι μαθηταί…», μέσω του οποίου παροτρύνονται οι πιστοί να αποφύγουν τα πάθη του προδότη Ιούδα. Ο κανόνας αυτός, ποίημα του Κοσμά επισκόπου Μαϊουμά, αποτελεί ένα κορυφαίο ποίημα της Εκκλησίας μας.

Στο κοντάκιο «Τον άρτον λαβών εις χείρας ο προδότης…», ποίημα του περιφήμου Ρωμανού του Μελωδού, αποτυπώνεται με ακρίβεια η δολιότητα και η αθλιότητα του Ιούδα.

Ο Οίκος, ποίημα του Συμεών του Υμνογράφου, καλεί τους πιστούς να μιμηθούν τους μαθητές του Χριστού και να προσέλθουν στην πνευματική τράπεζα «καθαραίς ταις ψυχαίς», να ζήσουν το μυστήριο της απολύτρωσης.

Υψηλής αισθητικής είναι τα στιχηρά των Αίνων «Συντρέχει λοιπόν το συνέδριον των Ιουδαίων…» ποίημα Κοσμά του μοναχού, «Ιούδας ο παράνομος ο βάψας εν τω δείπνω την χείρα…», «Ιούδας ο προδότης δόλιος ων…» κλπ., ποιήματα Ιωάννου του μοναχού, τα οποία ιστορούν την προδοσία του αγνώμονα μαθητή. 

Ο χορός ψαλτών έψαλε
τα στιχηρά ιδιόμελα των Αίνων από την ακολουθία του όρθρου της Μεγάλης Πέμπτης:
«Συντρέχει λοιπόν το συνέδριον των Ιουδαίων» και
«Ιούδας ο προδότης δόλιος ων».
Μέλος νέο, αργό στιχηραρικό υπό Στεφάνου λαμπαδαρίου
Ήχος δεύτερος.

Την Μεγάλη Παρασκευή, η ακολουθία των Αγίων και Αχράντων Παθών του Κυρίου, όπως ονομάζεται, μας φέρνει στη μνήμη όσα υπέμεινε για χάρη μας ο Κύριος: 

«τους εμπτυσμούς, τα ραπίσματα, τα κολαφίσματα, τας ύβρεις, τους γέλωτας, την πορφυράν χλαίναν, τον κάλαμον, τον σπόγγον, το όξος, τους ήλους, την λόγχην και προ πάντων τον σταυρόν και τον θάνατον, α δι’ ημάς κατεδέξατο. έτι δε και την του ευγνώμονος ληστού, του συσταυρωθέντος αυτώ, σωτήριον εν τω σταυρώ ομολογίαν».

Σήμερα κρεμᾶται ἐπάνω στὸ ξύλο Ἐκεῖνος ποὺ κρέμασε τὴ γῆ πάνω στὰ ὕδατα. Στεφάνι ἀπὸ ἀγκάθια φοράει στὴν κεφαλή, Ἐκεῖνος ποὺ εἶναι ὁ βασιλιὰς τῶν Ἀγγέλων. Ντύνεται μὲ ψεύτικη πορφύρα, αὐτὸς ποὺ περιβάλλει τὸν οὐρανὸ μὲ σύννεφα. Δέχτηκε ράπισμα, Ἐκεῖνος ποὺ στὸν Ἰορδάνη (διὰ τοῦ βαπτίσματός του) ἐλευθέρωσε τὸν Ἀδὰμ ἀπὸ τὸ δεσμὸ τῆς ἁμαρτίας. Μὲ καρφιὰ καρφώθηκε ὁ Νυμφίος τῆς Ἐκκλησίας. Μὲ λόγχη κεντήθηκε ὁ Υἱὸς τῆς Παρθένου. Προσκυνοῦμε τὰ πάθη σου Χριστέ. Δεῖξε σὲ μᾶς καὶ τὴν ἔνδοξή σου Ἀνάσταση.

Ο χορός ψαλτών έψαλε το
ιδιόμελο Τροπάριο του ΙΕ΄αντιφώνου της ακολουθίας των Αγίων Παθών.
Ποίημα Σωφρονίου Πατριάρχου Ιεροσολύμων. Μέλος Πέτρου Πελοποννησίου,
ήχοςπλάγιος δεύτερος.

«Τω Αγίω και Μεγάλω Σαββάτω, την θεόσωμον ταφήν και την εις Άδου κάθοδον του Κυρίου και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού εορτάζομεν, δι’ ών της φθοράς το ημέτερον γένος ανακληθέν προς αιωνίαν ζωήν μεταβέβηκε». 

Οι  σκηνές της καθόδου του Κυρίου στον Άδη ενέπνευσαν την  εικονογραφία και ιδιαίτερα τη μεγαλειώδη ποίηση του Μεγάλου Σαββάτου. Ο θεολογικότατος κανόνας του Όρθρου του Μεγάλου Σαββάτου και ο Επιτάφιος Θρήνος, υμνούν τη θεόσωμο ταφή και προαναγγέλλουν την θριαμβευτική Ανάσταση του Χριστού.

Οι Πατέρες της Εκκλησίας παραλλήλισαν την ταφή του Κυρίου με την ανάπαυση του Θεού κατά την εβδόμη ημέρα της Δημιουργίας. Η θεσπέσια ακολουθία του Όρθρου του Μεγάλου Σαββάτου θεωρείται ως η εξόδιος ακολουθία του Κυρίου μας. Γι᾽ αυτό τον λόγο ψάλλονται οι Μακαρισμοί.

-Στή Βασιλεία σου θυμήσου καί μᾶς, Κύριε, ὅταν ἔλθεις στή Βασιλεία σου. Μακάριοι, εἶναι ὅσοι ἔχουν ταπεινό φρόνημα, γιατί σ᾽ αὐτούς ἀνήκει ἡ Βασιλεία τῶν οὐρανῶν.

-Μακάριοι εἶναι ὅσοι πενθοῦν ἐσωτερικά γιά τ᾽ ἁμαρτήματά τους, γιατί αὐτοί θά παρηγορηθοῦν ἀπό τό Θεό.

-Μακάριοι εἶναι οἱ πράοι, γιατί αὐτοί θά κληρονομήσουν τή γῆ τοῦ Θεοῦ.

Ο χορός ψαλτών έψαλετους στίχους και τα τροπάρια των μακαρισμών που ψάλλονται κατά την ακολουθία του Όρθρου του Μεγάλου Σαββάτου.Μέλος Πέτρου λαμπαδαρίου του Πελοποννησίου σε ήχο Τέταρτο.


Ὁ Ἰωσήφ, ὅταν εἶδε τὸν ἥλιο νὰ κρύβει τὶς ἀκτίνες του καὶ τὸ καταπέτασμα νὰ σχίζεται μὲ τὸ θάνατο τοῦ Σωτήρα, ἦλθε στὸν Πιλάτο καὶ τὸν καθικέτευσε, λέγοντας:

•Δῶσε μου τοῦτον τὸν ξένο, ὁ ὁποῖος ἀπὸ βρέφος ζοῦσε στὸν κόσμο σὰν ἀποξενωμένος ξένος•

 •δῶσε μου τοῦτον τὸν ξένο, τὸν ὁποῖο, μισοῦντες οἱ ὁμόφυλοί του, θανατώνουν σὰν ξένο• 

•δῶσε μου τοῦτον τὸν ξένο, τοῦ ὁποίου τὸν παράδοξο θάνατο βλέποντας, νιώθω παράξενα• 

•δῶσε μου τοῦτον τὸν ξένο, ὁ ὁποῖος ξέρει νὰ περιποιεῖται τοὺς φτωχοὺς καὶ τοὺς ξένους• 

•δῶσε μου τοῦτον τὸν ξένο, τὸν ὁποῖο οἱ Ἑβραῖοι ἀπὸ φθόνο ἀποξένωσαν ἀπὸ τὸν κόσμο• 

•δῶσε μου τοῦτον τὸν ξένο, ὁ ὁποῖος, σὰν ξένος, δὲν ἔχει ποῦ ν' ἀκουμπήσει τὴν κεφαλὴ του• 

•δῶσε μου τοῦτον τὸν ξένο, τὸν ὁποῖο ἡ Μητέρα, ἀτενίζουσα νεκρό, ἐβόα:

 Ὦ Υἱὲ καὶ Θεέ μου, ἂν καὶ ὁ πόνος πληγώνει τὰ σπλάχνα μου καὶ σχίζει τὴν καρδιά μου ὅταν σὲ βλέπω νεκρό, θαρρώντας ὅμως στὴν Ἀνάστασή σου, σὲ δοξάζω. 

Καὶ μ' αὐτὰ τὰ λόγια παρακαλώντας τὸν Πιλᾶτο ὁ εὐσχήμων, λαμβάνει τὸ σῶμα τοῦ Σωτήρα, τὸ ὁποῖο, ἀφοῦ εὐλαβικὰ τύλιξε σὲ σεντόνι καὶ ἄλειψε μὲ μύρα, κατέθεσε στὸν τάφο αὐτόν ποὺ παρέχει ζωὴ καὶ τὸ μέγα ἔλεος.

Ο χορός ψαλτών απέδωσε το, καταληκτήριο για την εκδήλωση, ιδιόμελο τροπάριο:

«Τὸν ἥλιον κρύψαντα τὰς ἰδίας ἀκτῖνας»

Ψάλλεται στον όρθρο του Μεγάλου Σαββάτου κατά την περιφορά του Επιταφίου και είναι ποίημα του Γεωργίου Ακροπολίτου, επιφανούς βυζαντινού ιστορικού του 13ου αι.

Πρόκειται για ένα αριστούργημα της μεταβυζαντινής μελοποιίας, σε σύνθεση Γερμανού επισκόπου Νέων Πατρών, κατά σύντμηση Γεωργίου Ραιδεστηνού, πρωτοψάλτου της Μεγάλης Εκκλησίας. 

Στη σύνθεση αυτή αποδίδονται έξοχα οι επαναλαμβανόμενες ικεσίες του Ιωσήφ του από Αριμαθαίας και του Νικοδήμου προς τον Πιλάτο για την παράδοση του σώματος του Ιησού.

Μέλος εκ του αργού–παλαιού στιχηραρίου με συντμήσεις.