«...τόν τε μηδέν τῶνδε μετέχοντα οὐκ ἀπράγμονα ἀλλ’ ἀχρεῖον νομίζομεν»

(Δεν θεωρούμε φιλήσυχο αλλ’ άχρηστο αυτόν που δεν ασχολείται με τα κοινά)

Θουκυδίδου, Περικλέους Επιτάφιος

Γράφει ο
Παν. Γρ. Σταμούλης
Παιδίατρος

Η ολιγωρία, η αμέλεια, η αδιαφορία για τα κοινά είναι μερικά από τα (πολλά) αρνητικά του συγχρόνου Έλληνα, παρά τα συσσωρευμένα σήμερα κοινά προβλήματα, λόγω της αχαλίνωτης επέλασης της οικονομικής και φασιστικής ολιγαρχίας. Αυτούς που φιλότιμα είναι πρόθυμοι να υπηρετήσουν – ή υπηρετούν ήδη – το σύνολο, τους θεωρεί «κοροΐδα» και «συμφεροντολόγους» και θεωρεί αρετή την αδράνεια τη δική του, που πηγάζει από την οκνηρία και την ευθυνοφοβία του. Αυτοί είναι μερικοί από τους λόγους, που πάντοτε βλέπει με καχυποψία τους ενεργούς πολίτες και τους ενδιαφερομένους για τα κοινά, για τους οποίους πιστεύει πως όλοι τους είναι «βολεψάκηδες»και «κλεφτές».

«Ιδιώτης»

Στην αρχαία Ελλάδα δεν υπήρχε μεγαλύτερη προσβολή και ηθική μείωση από τον όρο «Ιδιώτης», ο οποίος χαρακτήριζε τον άνθρωπο που δεν ενδιαφερόταν για τα τεκταινόμενα στην πόλη του και δεν ασχολείτο με τα κοινά. Ο όρος αυτός προσέλαβε σταδιακά ονειδιστική σημασία και τελικά ξέπεσε στην έννοια του απαίδευτου και του ανόητου. Σήμερα, βέβαια, ο όρος έχει άλλη σημασία και αναφέρεται στον άνθρωπο που σταματά να ασχολείται με τα θέματα του τόπου του, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι κατηγορείται για αυτή του την απόφαση από τους συμπολίτες του.

Άλλοι καιροί, αλλά ήθη

Οι καιροί αλλάζουν και μαζί τους αλλάζουν και τα ήθη και στα κάθ’ ημάς σημαίνει ότι έχουμε βάλει πολύ νερό στο κρασί μας για ό,τι

θεωρείται αξία, εντιμότητα και αξιοπρέπεια. Στο διάβα του χρόνου κάτι άλλαξε μέσα μας και αυτό είχε σαν συνέπεια μια διαφορετική κοινωνική συμπεριφορά και κατ’ επέκταση πολιτική, με τραγικά αποτελέσματα για όλους μας.

«Μιθριδατισμός»

Τα τελευταία χρόνια, η κοινωνία μας πάσχει από «μιθριδατισμό», μπολιασμένη από δυο ειδών δηλητήρια, το δηλητήριο του προσωπικού βολέματος  μέσα από την πρόσδεση μερίδας πολιτών στα κόμματα εξουσίας, και από το δηλητήριο της απάθειας (γνωστή και σαν νοοτροπία του «δεν βαριέσαι» ή «έλα μωρέ, τώρα»)  των πολιτών, που απογοητευμένοι από την ανικανότητα και την διαφθορά, αφενός του κεντρικού πολιτικού συστήματος εξουσίας, και, αφετέρου, του συστήματος τοπικής εξουσίας, ουσιαστικά, απέχουν από τα κοινά, σε συνδυασμό με την αδυναμία αποτελεσματικού συντονισμού των ενεργών πολιτών.

Καθολική συμμετοχή στα κοινά δια νομού

Οι αρχαίοι μας προγονοί είχαν τόσο πολύ εξαρτήσει τη σωτηρία και την ευδαιμονία των πόλεων τους από την ενεργό συμμετοχή όλων στα κοινά, ώστε ο Σόλωνας ψήφισε νόμο που όριζε: «ἄτιμον εἶναι τὸν ἐν στάσει μηδετέρας μερίδος γενόμενον», δηλαδή να αναιρούνται τα πολιτικά δικαιώματα από εκείνον, που σε περίπτωση εμφύλιας διαμάχης δεν συντάσσεται με τη μια ή την άλλη παράταξη. Αυτό, βεβαία, το έκανε ο σοφός νομοθέτης, για να υποχρεώσει τους αρίστους πολίτες σε στιγμές πολιτικής οξύτητας να συνταχθούν σε ενιαίο μέτωπο για την ανάσχεση των φαύλων. Γιατί, όταν οι άριστοι στο ήθος και στο πνεύμα πολίτες αδιαφορούν για τα κοινά και, λόγω αδιαφορίας ή πικρίας, ιδιωτεύουν, τότε παρέχεται η δυνατότητα στους φαύλους να κυριαρχούν μέσα στον κοινωνικό και πολιτικό χώρο. Για τον λόγο αυτό είναι συμφέρον όλων μας η εξυγίανση των πολιτικών και κοινωνικών ηθών με την ενεργό συμμετοχή των αρίστων στα κοινά.

Προαγωγή του κοινωνικού συμφέροντος έναντι του ατομικού

Είναι άχρηστος και επικίνδυνος, λοιπόν, για το κοινωνικό σύνολο όποιος αδιαφορεί για την προαγωγή του κοινωνικού συμφέροντος, στερώντας από αυτό την δημιουργική του παρουσία. Καθότι μια οργανωμένη κοινωνία, για να λειτουργεί καλά, πρέπει να στηρίζεται σε ένα σύνολο αρχών. Η θεμελιωδέστερη αρχή είναι αυτή που ορίζει την ενεργό συμμετοχή όλων στα κοινά, όχι σαν δικαίωμα, αλλά σαν υποχρέωση. Το κοινωνικό συμφέρον είναι μια συνισταμένη με συνιστώσες τις επιμέρους των πολιτών προσφορές. Αν ο πολίτης δεν μεριμνά για το κοινωνικό σύνολο και αρνείται την προσφορά του σε αυτό, τότε η συνισταμένη της κοινωνικής προόδου ασθενεί και αποδυναμώνεται.

Ο ατομικισμός είναι καρκίνωμα

Η κοινωνία είναι ένας πολυκύτταρος οργανισμός και κάθε μέλος της είναι ένα ειδικευμένο κύτταρο. Άτομα που ασχολούνται μόνο με ατομικά τους ζητήματα, μοιάζουν με τα υπερτροφικά εκείνα κύτταρα, που διογκώνονται συνεχώς και μεταβάλλονται σε καρκινώματα του οργανισμού. Ο ατομικισμός είναι καρκίνωμα για το κοινωνικό σύνολο και γι΄αυτό, προκειμένου μια πολιτεία να ευδοκιμήσει, πρέπει όλοι οι άξιοι πολίτες της να θεωρούν σαν υπόθεση τους προσωπική τις υποθέσεις του συνόλου.

Ο άνθρωπος είναι «ζώον πολιτικόν»

Υπάρχουν κάποιοι οι οποίοι υπηρετώντας έναν ευτελή ευδαιμονισμό, θεωρούν σαν κέντρο του κόσμου τον εαυτό τους. Αδιαφορούν για τα γενικότερα προβλήματα της ζωής και αρνούνται την προσφορά υπηρεσιών στο κοινωνικό σύνολο. Βλέπουν με περιφρόνηση την κοινωνική και πολιτική δράση και βαυκαλίζονται με το να αυτοαποκαλούνται «απολιτικοί». Λησμονούν, όμως, ότι ο άνθρωπος, όπως είπε ο Αριστοτέλης, είναι «ζώον πολιτικόν» και συνεπώς, αν χάσουν την ιδιότητα του «πολιτικού», δεν τους απομένει παρά η ιδιότητα του ζώου. Η βιοθεωρία τους συμπυκνώνεται στο δόγμα «ο κόσμος να χαθεί, αρκεί να σωθώ εγώ». Περιττό να τονιστεί, ότι όταν το όλο χάνεται είναι αδύνατο να μην χαθεί και το μέρος. «Ἀναιρουμένου τοῦ ὅλου οὐκ ἔσται ποῦς οὐδέ χεῖρες», παρατηρεί ο Αριστοτέλης.

Επίλογος

Η αδιαφορία για τα κοινά είναι καταστροφική για όλους και αυτοκαταστροφική για τους εν λόγω ιδεολόγους φιλοτομαριστές.  Κατά συνεπεία, επιβάλλεται ο ανθρωπισμός και η ένωση των μελών της δοκιμαζομένης ελληνικής κοινωνίας τούτη τη στιγμή περισσότερο από κάθε άλλη φορά. Αύριο μπορεί να είναι πολύ αργά για όλους.