Εν Σκοπέλω, επί θεάτρου σκηνής... «Μεταμορφώσεις»

Αφιερωμένο με αγάπη στη Σκόπελο

Ο θεατρικός Ιούνιος της χρονιάς φαίνεται ότι έκλεισε προ καιρού, μας άφησε όμως έντονες αναμνήσεις. Ας τα πάρουμε με τη σειρά ξεκινώντας, με την δροσερή θεατρική παράσταση των παιδιών της έκτης δημοτικού, που στα πρόθυρα της εφηβείας, αν και μη τι άλλο επιβεβαίωσαν με θέρμη για μία ακόμη φορά, πως ο καλύτερος τρόπος διαπαιδαγώγησης ενός παιδιού είναι το παιχνίδι και μάλιστα το θεατρικό παιχνίδι, όπως διεξάγεται στα πλαίσια των παιδικών θεατρικών παραστάσεων αλλά και με δραματοποιήσεις στο μάθημα.

Η υιοθέτηση ενός “ρόλου”, μέσα στο σύνολο των υπολοίπων ”ρόλων” που υιοθετούν τα παιδιά  -ηθοποιοί όταν “παίζουν” σε μία θεατρική παράσταση, τους δίνει την δυνατότητα αβίαστα να ανακαλύπτουν τον εαυτό τους, να αναμετριούνται με το “δέον”, να υιοθετούν “κρίνοντας” μέσα από τα θεατρικά παιχνίδια τις αξίες του ανθρωπισμού, να εκτιμούν το ωραίο και το καλό,  να “φτιάχνουν χαρακτήρα”. Και βέβαια πολλά συγχαρητήρια αξίζουν στους στυλοβάτες όλης αυτής της δραστηριότητας, δηλαδή στους ανθρώπους της παιδείας, στους δασκάλους εκείνους, που με την εμπνευσμένη ανάληψη της προσπάθειας, την διδασκαλία της παράστασης και την άμεση συμμετοχή τους σ’αυτήν, αφηγούμενοι ή επενδύοντας τους διαλόγους, σε αρκετά σημεία, με τις φωνές τους, ενώ τα παιδιά “έπαιζαν” με το σώμα.

Νάτος λοιπόν ο πολλαπλός και τόσο καθοριστικός ρόλος του δασκάλου στη διάδρασή του με τον μαθητή. Ο ρόλος της παιδείας που υπηρετεί σκοπό, ανώτερο και απ΄ των ιατρών, καθώς συνεπικουρεί και στην διάπλαση του πνεύματος και της ψυχής και στην ανάπτυξη της κοινωνικοποίησης του ατόμου.

Το απέδειξαν αυτό οι άνθρωποι της παιδείας όχι μόνο στηρίζοντας τα παιδιά να “παίξουν” τα ίδια ένα θεατρικό έργο, αλλά δίνοντας και το παράδεγμα καθώς συμμετείχαν ως ηθοποιοί, σε μια φανταστική απόδοση αρχαίας αττικής κωμωδίας, με την ομάδα Ε.Θ.Ο.Σ  της Σκοπέλου, παίζοντας την “Λυσιστράτη” του Αριστοφάνη. Τι να πει κανείς για την παράσταση αυτή ή μη μόνον καλά! Τα είπε όλα ο κατάμεστος από το θεατρόφιλο κοινό κήπος του καλοκαιρινού "ΟΡΦΕΑ" στη Σκόπελο, όπου κάθε βράδυ στις τρεις απανωτές παραστάσεις ήταν πιο γεμάτος από το προηγούμενο. Το κοινό "είπε" και "ομίλησε"..!

Η εμπνευσμένη διασκευή και σκηνοθεσία του Τάκη Μόσχου, η «αριστοφανική» έμμετρη απόδοση στη νεοελληνική γλώσσα του αρχαίου στίχου, ο αυθορμητισμός της ερασιτεχνικής ηθοποιίας, η ζωντάνια της και η δροσιά της, η λιτή σκηνογραφία –αναφορά στην αρχαία Ελλάδα, παντρεμένη  με τις σύγχρονες ενδυματολογικές επιλογές επί το αρχαιοπρεπές κατά περίπτωση, οι μουσικές των νησιώτικων δημοτικών τραγουδιών, του Σαβόπουλου και άλλων σύγχρονων Ελλήνων συνθετών, οι αριστοφανικοί «σατιρικοί» τρόποι σ όλο το μεγαλείο τους, η εμπνευσμένη εισαγωγή του Τάκη Μόσχου στην παράσταση, ο φωτισμός, όλα... συνέβαλλαν σ' ένα τέλειο αισθητικά αποτέλεσμα, ψυχαγωγικό και τόσο ελληνικό, που θα το ζήλευαν πολλές θεατρικές σκηνές της Αθήνας. Αποτέλεσμα, που οφείλεται, κατά την ταπεινή μου γνώμη, στην εξαιρετκή ικανότητα του Μόσχου να διδάσκει και να ανασταίνει στην ψυχή του ερασιτέχνη ηθοποιού τις μύχιες αποχρώσεις του θεατρικού λόγου, έτσι, που να βγαίνει στη σκηνή όλο το νόημα του έργου. Τυχερή η Σκόπελος που έχει κοντά της έναν τέτοιο άξιο θεατράνθρωπο. Επίσης, όμως, θα ήθελα να τονίσω εδώ, ότι πολλοί από τους ηθοποιούς και όχι μόνο οι έχοντες τους πρωταγωνιστικούς ρόλους της Λυσιστράτης και του Πρόβουλου ήταν δάσκαλοι. Νομίζω, δεν είναι τυχαίο τελικά, που οι άνθρωποι της παιδείας στηρίζουν και ταυτίζονται με το θέατρο, που είναι η τέχνη των τεχνών! Η τέχνη που συνδυάζει όλες τις άλλες, το χορό, τη μουσική, τη ζωγραφική, την ποίηση, η τέχνη που γεννήθηκε από και για την Δημοκρατία στην αρχαία Ελλάδα. Αλλά τέλος μήπως και ο δάσκαλος δεν είναι ένας ηθοποιός με σκηνικό την έδρα και τον πίνακα;

Η «Λυσι – στράτη» λοιπόν, αυτή που καταλύει, που παραλύει, που καταστρέφει τους στρατούς, που αναιρεί τον πόλεμο. Γιατί γυναίκα ο ανατροπέας του πολέμου; Γιατί το 411πχ.; Είναι ένα το μήνυμα του έργου; Όχι είναι πολλοί οι συμβολισμοί. Κυριαρχεί βέβαια το αντιπολεμικό μήνυμα. Η αγάπη ως γενεσιουργός δύναμη της ζωής ανατρέπει τις καταστροφές, τους πόνους και το θάνατο που φέρνει ο πόλεμος. Η αγάπη κατανικά το μίσος, η φιλότης το νείκος, έρχεται η ειρήνη, η ηρεμία, η γαλήνη, η ώρα του γλεντιού, η ώρα του ζην και του ευ ζην, η ώρα της αγάπης, η ώρα της χαράς της ζωής, της κοινωνικής ανάπλασης, της προόδου ...η ίδια η ζωή και το δικαίωμα στην ευτυχία, αναδεικνύονται σε υπέρτατες αξίες! Και εδώ ίσως θα πρέπει να αναλογιστούμε και τον στίχο του σαιξπηρικού Άμλετ...”To be or not to be...”. Και… ανατροπέας των δεινών του πολέμου, αναδεικνύεται το πιο αδύναμο μέλος της κοινωνίας πριν τους δούλους;. …η γυναίκα. Η γυναίκα της Αθήνας και των... περιχώρων, Μενίδι κλπ. αρχόντισσα, μάνα, σύζυγος, η Θηβαία, η πιο δυναμική και ισότιμη σχεδόν με τον άνδρα Σπαρτιάτισσα, ακόμα και η γυναίκα δούλα. Ενωμένο το περιφρονημένο, αδύναμο και ανάξιο φύσει να τυρβάζει περί πολιτικής και διοίκησης, γυναικείο φύλο φέρνει την κοινωνική ανατροπή! Η γυναίκα αποτίει φόρο τιμής στο φύλο της, ως αυτή που συντηρεί, κυοφορεί και αναπτύσσει τη ζωή, αρνούμενη πλέον να θυσιάζει τα παιδιά της στα πεδία των μαχών...αφού πια η πατρίδα δεν σώζεται!

Το 411 πχ. που ανεβαίνει η παράσταση, η Αθήνα έχει χάσει τα παιδιά της στη Σικελική εκστρατεία – εθνική πανωλεθρία, το στόλο της τα πάντα, απ’ όλο το στράτευμα γύρισαν πίσω μετά από κάποια χρόνια μόνο εκατό, ακολουθώντας τον δημοκρατικό μεν, δημαγωγό δε Αλκιβιάδη, ενώ οι ολιγαρχικοί, οι “εχθροί” Σπαρτιάτες καταλαμβάνουν το φρούριο της γειτονικής Δεκέλειας και η πόλη ασφυκτιά. Εμφύλιε το μεγαλείο σου! Το δημοκρατικό πολίτευμα καταλύεται από τους ολιγαρχικούς, που εκμεταλλεύτηκαν την κοινωνικοοικονομική κρίση που επέφεραν τα Σικελικά. Η εκκλησία του δήμου των 30.000 Πολιτών αντικαθίσταται από τη συνέλευση των 5000, που υποχωρεί για λίγο μπροστά στη βουλή των 400ίων, σήμερα έχουμε των 300ίων, για να οδηγηθεί με χρόνους με καιρούς μετά το ενιαύσιο πέρασμα των τριάκοντα τυράννων το 404πχ., στην αποκατάσταση της ειρήνης και της δημοκρατίας το 403 από τον Θρασύβουλο, στη στερέωσή της με τον Ευκλείδη και αργότερα τον Εύβουλο. Μόνο που η δημοκρατία αυτή ήταν «κάπως μετριοπαθής» αφού ο Πολίτης βασανισμένος από τη φτώχεια, ενδιαφέρεται πιο πολύ για την επιβίωσή του και τρέχει κάθε πρωί στη βουλή για να πάρει τον «οβολό» του από το κράτος και όχι πια γιατί τόσο τον νοιάζει το «καράβι της Πολιτείας» .Νοιάζονται γι αυτό οι «ειδικοί», οι στρατηγοί, ρήτορες, δημαγωγοί κλπ. Κι έτσι αργότερα θα χαθεί με τους Μακεδόνες και η Δημοκρατία... αλλά εκείνους τους καιρούς, που με το περσικό χρυσάφι πλήρωναν οι στρατηγοί τους μισθοφορικούς στρατούς τους κι ήταν οι Έλληνες διαιρεμένοι, οι βάρβαροι, όπως τους αποκαλούσε ο Δημοσθένης, Μακεδόνες, ίσως να ήταν μια κάποια λύσις, που λέει κι ο Καβαφης, ή να ήταν η μοναδική λύσις για την αναχαίτιση του Περσικού κινδύνου, όπως πίστευε ο ρήτορας Ισοκράτης.

Τέλος πάντων για να επανέλθω, επί σκηνής όλοι οι Αθηναίοι Πολίτες, φτωχοί θήτες, μεσαίοι (Κινησίας), αριστοκράτες (Πρόβουλος) νικώνται κατά κράτος από τις «αδύναμες» της εποχής... τις γυναίκες! Γι αυτό και ο Άρχοντας, ο υποψήφιος τριήραρχος, ο Πρόβουλος αναρωτιέται «ποιός τους είπε να ασχολούνται και γιατί με τα θέματα της Πολιτείας»! Ένας Πρόβουλος πράγματι πολύ «αριστοκρατικός» στο παιξιμό του, μια Λυσιστράτη αρχόντισα πολύ δυναμική, ένας Κινησίας συμβολικότατος και πειστικότατος, εκπρόσωπος των μεσαίων και λαϊκών στρωμάτων, οι σκληροτράχηλοι Σπαρτιάτες πολεμιστές, που πολεμούν για «ταν πατρίδα ή ταν ή επί τας» επί το λακωνικόν, οι δούλοι κι οι ελεύθεροι Πολίτες, όλοι μαζί, όλη η Ελλάδα ενωμένη πάνω στη Σκηνή! Το χτες με το σήμερα ζωντανά αγκαλιασμένα, υπό τους ήχους του μπάλου και του Σαβόπουλου, με την αριστοφανική χρήση της γλώσσας και τη σκευή των ηθοποιών με τα σύγχρονα πρότυπα... όλα λες και ήταν χτες..., τόσο σύγχρονα, τόσο επίκαιρα...Ο πόλεμος, ο θάνατος, η ανάγκη για ειρήνη και  κοινωνική αγάπη, η δυστυχία, η στέρηση, η κοινωνικοοικονομική - ηθική κρίση …και του καιρού μας, η τελική νίκη του καλού, η συμμετοχή του Πολίτη στην διαμόρφωση των πραγμάτων, η άμεση δημοκρατία των αρχαίων Αθηναίων Πολιτών = ενεργών πολιτών.

Η δύναμη της αγάπης, που προκαλεί “αναμορφώσεις και μεταμορφώσεις”! Όπου οι μεταμορφώσεις βιώνονται πάντα ατομικά και μετά γίνονται “κοινωνικές”, λειτουργούν πρώτα στον εσωτερικό μας εαυτό και μετά αποκτούν κοινωνική διάσταση …και έτσι …αλλάζουμε …εξελισσόμαστε και αλλάζει και η κοινωνία…Δηλαδή με τους τρόπους του θεάτρου και θα έλεγα ευρύτερα της Τέχνης, αφού το θέατρο λογίζεται ως “μίμησις πράξεως σπουδαίας και τελείας” με την οποία, παρακολουθώντας ο άνθρωπος επί σκηνής, “καθαίρει την ψυχή του” περνώντας την “δι’ ελέου και φόβου’’ κατά την διάρκεια της παράστασης, αναμετρώντας το ηθικό παραστημά του με των ηρώων – ηθοποιών, ώστε να φτάσει στην “λύτρωση”, δηλαδή στο να τακτοποιήσει ο ίδιος ηθικά τον εαυτό του μέσα στον κόσμο φτάνοντας στην επίλυση του προβλήματος που αναδεικνύει το έργο και φεύγοντας τελικά, λυτρωμένος και ανακουφισμένος ευχάριστα από την κάθε θεατρική παράσταση! 

Αλλά το πόσο ανατρεπτικά μεταμορφωτική μπορεί να είναι η δύναμη της αγάπης στις διάφορες μορφές της και σε όλα τα επίπεδα, φάνηκε επίσης με κραυγαλέο τρόπο και στην πρώτη κατά σειρά θεατρική παράσταση που παρακολουθήσαμε στο ανοιχτό δημοτικό θέατρο Σκοπέλου, στο έργο “Οι Ηλίθιοι” του Νήλ Σάιμον, που αποδόθηκε από το ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ του δήμου Βόλου. Επίσης μια καταπληκτική παράσταση στη σκηνοθεσία, στη σκηνογραφία, στα κοστούμια, στη μουσική, στην ηθοποιία. Στην ηθοποιία με όλη την δύναμη της λέξης! Ένα έργο που πραγματικά εποίησε ήθος, χαρακτήρα! Μια παράσταση που ανέδειξε τον κοινωνικό ρόλο, της αγάπης και της Τέχνης καθώς και τον κοινωνικό ρόλο του πνευματικού ανθρώπου, όπως εκπροσωπείται στο έργο από τον δάσκαλο που φέρει την αναμορφωτική, μεταμορφωτική και καθοριστική δύναμη της παιδείας.

΄Ετσι λοιπόν σε αντιπαράθεση επί σκηνής, η γνώση και η άγνοια, η εξουσία και η άκριτη υποταγή σ’ αυτήν, το θάρρος και η απελπισία, η υπομονή και η επιμονή, το φως της  γνώσης και το πνευματικό σκοτάδι, η μονομέρεια και η κοινωνική συνοχή και συνεργασία. Ο  ρόλος της παιδείας στη διαμόρφωση του ελεύθερου ενεργού πολίτη. Στην ουσία το έργο συμπλέει με την Λυσιστράτη στον παιδευτικό του ρόλο. Ένας “απλός” δάσκαλος (ήτοι μορφωμένος) φτάνει σ’ ένα χωριό, όπου όλοι “νομίζουν” ότι είναι ηλίθιοι εκ γεννετής. Η αμορφωσιά, η έλλειψη επικοινωνίας με τον έξω κόσμο, η  ε σ ω σ τ ρ έ φ ε ι α, έχουν οδηγήσει τους «μακάριους πτωχούς τω πνεύματι» να τα ρίχνουν όλα στην κατάρα, σε μια μοίρα κακή, υπερβατική… άυλη… και παντοδύναμη. Η εξουσία… ο τοπικός άρχων επιμένει φυσικά να πατρευτεί την όμορφη ηλίθια χωριατοπούλα, αφού η αυταρχική εξουσία πάντα εκεί στηρίζεται, στην άγνοια των πολλών, στην έλλειψη μόρφωσης, στην κοινωνική απομόνωση, που επιτρέπουν την χειραγώγηση της κοινής γνώμης και δεν αφήνουν τον άνθρωπο, τον πολίτη, να ερμηνεύει σωστά τα κοινωνικά φαινόμενα. Ο δάσκαλος απελπίζεται από το μέγεθος της «ηλιθιότητας» και είνα έτοιμος να εγκαταλείψει το πλοίο! Τότε κάνει το θαύμα του ο έρωτας! Η αγάπη, η δύναμη της ζωής γεννά την ελπίδα και την πίστη στην ψυχή του δασκάλου. Η μαγεία του έρωτα τον κρατά «επί των επάλξεων» και, αν και έχει αποδεχθεί την ηλιθιότητα της, διότι απλούστατα ως μορφωμένος και λογικός άνθρωπος δεν μπορεί να είναι ρατσιστής, προσπαθεί να «φωτίσει το πνευματικό σκοτάδι»  της ηλίθιας αγαπημένης. Τελικά το κατορθώνει γιατί ο μορφωμένος εγκέφαλός του αποδεικνύεται πιο εφευρετικός από την «πονηρία» της εξουσίας και πραγματικό μετερίζι της ελεύθερης σκέψης και της ελευθερίας γενικότερα!

Η δύναμη του πνεύματος, το φως της γνώσης λειτουργεί καταλυτικά! Οι ηλίθιοι μεταμορφώνονται, παύουν να είναι ηλίθιοι, αντιλαμβάνονται πλέον και κατανοούν την πραγματικότητα, αλλάζουν τη ζωή τους, γίνονται άθρωποι με γνώση, χαίρονται πραγματικά την ζωή!

Το έργο ανέδειξε τον ρόλο του πνευματικού ανθρώπου, στην εξελικτική πορεία των κοινωνιών σε ζητήματα πολιτικά, παιδείας,κοινωνικά και ατομικής ευτυχίας και καταξίωσης. Ιδιαίτερα στην εποχή μας, οι άνθρωποι του πνεύματος πρέπει να ομιλούν την γλώσσα της αλήθειας με κριτήριο τον Άνθρωπο, να καταυγάζουν το πνεύμα των ανθρώπων και όχι να το αφήνουν ανερμάτιστο σε συγκεχυμένα χαοτικά μηνύματα, πρέπει να εξηγούν και να σχολιάζουν και να δίνουν στις λέξεις το πραγματικό τους νόημα!

Αν λοιπόν ο θεατρικός Ιούνιος στη Σκόπελο κατόρθωσε να δημιουργήσει σ' έναν άνθρωπο, στην γράφουσα, φαντάζομαι δεν είναι ο μοναδικός, τόσο ευρύ προβληματισμό, από κει και πέρα νομίζω γίνεται αντιληπτή η δύναμη της Τέχνης, η δύναμη του θεάτρου και του θεατρικού λόγου, μιας και μιλάμε για το θέατρο αλλά και η δύναμη της εικόνας της μουσικής και όλων των τεχνών, του λόγου και του Λόγου,γενικά στην εξέλιξη του ανθρώπου και του Ανθρώπου!

Αφιερωμένο με αγάπη στη Σκόπελο,

η γυμνασιάρχης

Θεοδώρου Κυριακή.