Ευαγγελή (Λίτσα) Δημητρίου | «Άμπωτη και πλημμυρίδα – στα ίχνη του Λεωνίδα» | μυθιστόρημα Εκδόσεις «Άπειρος Χώρα»

Γράφει ο
Δημήτρης Βλαχοπάνος

Η
Λίτσα Ευαγγελή – Δημητρίου
←
εισέρχεται στων ιδεών την πόλη με την αυτοπεποίθηση –και τις αξιώσεις επομένως– ενός πνευματικού ανθρώπου που διαθέτει τον αναγκαίο ισχυρό θεωρητικό εξοπλισμό για να τολμήσει. Και τούτο γιατί αποθήκευσε στην ψυχή της, από τα πρώτα της βήματα στο γραφικό χωριό της Άγιος Γεώργιος Πρέβεζας, έναν ανεκτίμητο πλούτο εικόνων, μορφών, αφηγήσεων, μύθων και ιστοριών που καλλιέργησαν μέσα της το σεβασμό προς τον άνθρωπο και τις αξίες του. Και μαθήτευσε, από την άλλη, στα κείμενα της ελληνικής, ως επί το πλείστον, φιλοσοφίας και λογοτεχνίας, τα οποία σφυρηλάτησαν κι έπλασαν την προσωπικότητά της.

Στο βιβλίο της «Άμπωτη και πλημμυρίδα», που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις «Άπειρος Χώρα», βρίσκει την ευκαιρία, με αφορμή το δράμα του Λεωνίδα, να περιπλανηθεί σε γνώριμους ιστορικούς και φιλοσοφικούς χώρους και να αποτυπώσει στις σελίδες του ένα μεγάλο μέρος της δικής της βιοθεωρίας και αισθητικής. Η συγγραφέας ξεδιπλώνει με μια πρωτότυπη συνειρμική γραφή, η οποία κινείται μεταξύ αφήγησης, ποίησης και φιλοσοφίας, τη βαθιά της ενδοχώρα και χαρτογραφεί έναν κόσμο ποικίλων και πολλαπλών αντιθέσεων και συγκρούσεων, όπως έχει καταγραφεί μέσα της και αποδίδεται με έντονο το στοιχείο της προσωπικής της μυθολογίας.

Και επιχειρεί ένα μεγάλο χρονικό άλμα προς τα πίσω: συναντά το τέλος του 19ου και το πρώτο μισό του 20ου αιώνα. Εγχείρημα δύσκολο και συνάμα γοητευτικό. Δύσκολο γιατί περνά κατ’ ανάγκη μέσα από τα μεγάλα και κρίσιμα για τη χώρα μας ιστορικά γεγονότα. Η λαμπρή περίοδος του Τρικούπη με τα σημαντικά δημόσια έργα, ο ατυχής πόλεμος του 1897 και ο Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος, το γλωσσικό μας ζήτημα, το Κρητικό, οι βαλκανικοί πόλεμοι, οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι, η μικρασιατική εκστρατεία και η τραγωδία του ελληνισμού. Περιορίζομαι μόνο σ’ αυτά. Και γοητευτικό γιατί είναι μια ταραγμένη φάση που έχει, ωστόσο, οριοθετηθεί και κατασταλάξει στη συνείδησή μας ως η νεότερη κλασική εποχή, μέσα στην οποία αρχίζει πλέον να σχηματίζεται και να παίρνει την τελική του μορφή ο νέος ελληνισμός.

Η συγγραφέας διαχειρίζεται όχι μόνο τη ζωή του πρωταγωνιστή της Λεωνίδα, αλλά ταυτόχρονα και τη συλλογική ζωή των Ελλήνων με καίριες αναφορές στην πνευματική κληρονομιά τόσο της κλασικής αρχαιότητας όσο και του νέου ελληνικού κράτους. Η δράση των προσώπων τοποθετείται σε δύο διαφορετικούς χώρους: στην ελληνική επαρχία που αγκομαχά μέσα στα τέλματα της φτώχιας, της δεισιδαιμονίας και της αμάθειας· και στην πρωτεύουσα Αθήνα που κλυδωνίζεται από ένα τεράστιο μωσαϊκό διαφορετικών φυλών και κοινωνικών ομάδων και παλεύει να κατανοήσει το καινούργιο και να διαμορφώσει επιτέλους τη δική της φυσιογνωμία.

Ο Λεωνίδας, πρόσωπο πραγματικό της ιστορίας, αποτελεί ένα τυπικό δείγμα του προπολεμικού ανθρώπου που είναι «πλασμένος για τα ωραία και μεγάλα έργα», αλλά τελικά υποκύπτει στις μικροπρέπειες του κοινωνικού περιβάλλοντος και τις δικές του εσωτερικές αδυναμίες και αντιφάσεις. Ο Λεωνίδας είναι η αναχώρηση και η επιστροφή. Είναι ο κύκλος μιας ζωής που τελειώνει εκεί που αρχίζει, παρότι αλλιώς έδειξαν οι οιωνοί. Κι είναι ακριβώς γι’ αυτό μια τραγική περίπτωση με το περιεχόμενο που δίνει στο τραγικό ο Αριστοτέλης: είναι ο άνθρωπος που αναξιοπαθεί· αυτός που αξίζει για τα καλά του έργα να υψωθεί και να ευτυχήσει, αλλά τελικά εξαιτίας αυτών των έργων του οδηγείται στην πτώση και δυστυχεί.
Ο Λεωνίδας ακολουθεί με την καρδιά και το νου του τα ίχνη μιας διαδρομής που αρνείται τη μοίρα του. Και συγκρούεται μ’ αυτή. Αλλά ο αγώνας του δεν έχει συνέχεια και δε φτάνει στο τέλος εκείνο που αλλάζει τη μοίρα του. Αντιμέτωπος με την πρόκληση να κάνει το μεγάλο άλμα και να τραβήξει μπροστά, διεκδικώντας το μερίδιο της ζωής που του πρέπει, εκείνος λιποψυχεί και χάνει όλα όσα κέρδισε με τον προσωπικό του αγώνα –χρήματα, γνωριμίες, γνώσεις, σπουδές– παίρνοντας το δρόμο της επιστροφής του στα πίσω. Μόνος ξεκίνησε τη διαδρομή της εξόδου από τη μιζέρια προς την άλλη ελευθερία, μόνος επιστρέφει στη μίζερη ζωή που η ψυχή του αρνήθηκε και αρνείται ως το τέλος. Και μόνος αφήνει την τελευταία πνοή του μέσα σ’ ένα τραγικό τοπίο εγκατάλειψης και απόρριψης.
Η δοκιμασία και οι ταλαντεύσεις του ήρωα είναι η δοκιμασία, ή μέρος της δοκιμασίας, και οι ταλαντεύσεις της συγγραφέως. Η επίπεδη καθημερινότητα ενός κλειστού και φοβικού κόσμου διασπάται ευχάριστα και διαταράσσεται αισιόδοξα από τις ξαφνικές λάμψεις του αλλιώτικου και αιρετικού: την ποίηση και τους φιλοσοφικούς διαλόγους, τη νεανική φρεσκάδα και τη δίψα για τη γνώση, τη μάχη για την αποκατάσταση της αλήθειας και την καταπολέμηση των στερεότυπων.

Η συγγραφέας, εκφράζοντας τη διαλεκτική της ζωής, διατηρεί άγρυπνη μια προσωπική ταλάντευση που την ακολουθεί από τα εφηβικά της χρόνια: ο κόσμος αλλάζει· με τη διαφορά πως η αλλαγή της αντικειμενικής πραγματικότητας ακολουθεί αργούς ρυθμούς και ενσαρκώνεται από πρόσωπα – υποκείμενα που θα πληρώσουν με τη δική τους θυσία τη φιλοδοξία τους και τη μάχη τους αυτή για έναν άλλο πιο ανθρώπινο κόσμο. Το βιβλίο, ωστόσο, «Άμπωτη και πλημμυρίδα» είναι πολυσήμαντο και, γι’ αυτό, προσφέρεται για πολλαπλές αναγνώσεις. Είναι βέβαιο πως ο αναγνώστης θα συναντήσει στις σελίδες του κάτι από τον εαυτό του και τη δική του προσωπική μυθολογία.