Η 23η Αυγούστου ορόσημο και κορυφαία επέτειος της νεότερης ιστορίας της Σκιάθου

Πραγματοποιήθηκε την Κυριακή που μας πέρασε η εκδήλωση τιμής και μνήμης για την επέτειο της πυρπόλησης της Σκιάθου στις 23 Αυγούστου 1944 και για τα θύματα του Ναζισμού, που διοργάνωσε η Κομματική Οργάνωση Σκιάθου του ΚΚΕ, στην παραλία, μπροστά από το Ηρώο Πεσόντων, με ομιλήτρια την φιλόλογο και ερευνήτρια-συγγραφέα Κατερίνα Κουρκούμπα.

Μια ομιλία με ιστορικά στοιχεία απαραίτητα για τον σημερινό δημοκράτη πολίτη Βορειοσποραδίτη ή όχι, την οποία και δημοσιεύουμε:

Αυτή η ιερή ιστορική επέτειος σηματοδοτεί
τη μεγάλη προσφορά της Σκιάθου
στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα,
την παλλαϊκή σχεδόν συμμετοχή της στην Εθνική Αντίσταση,
τη μαζική στράτευση των παιδιών της
στις τάξεις του ΕΛΑΣ και το βαρύ τίμημα
της λευτεριάς, που πλήρωσε στις 23 Αυγούστου 1944

«Η 23 Αυγούστου αποτελεί για τη Σκιάθο ορόσημο και κορυφαία επέτειο της νεότερης ιστορίας της. Σαν σήμερα πριν 70 ακριβώς χρόνια, σκηνές θηριωδίας και θανάτου εκτυλίχθηκαν σ’ αυτόν εδώ τον τόπο και οι κάτοικοι έζησαν την ημέρα αυτή τη φρίκη και τον τρόμο που έσπειραν τα ξημερώματα της 22ας  προς την 23η Αυγούστου 1944, οι Ναζί με τους ταγματασφαλίτες, τους Έλληνες συνεργάτες τους. Επιτέθηκαν στο νησί, λίγο πριν το φως διαλύσει το σκοτάδι, για να τιμωρήσουν θρασύδειλα τους αμάχους κατοίκους, για τη σύλληψη του Γερμανού Διοικητή του Βορείου Αιγαίου Γιόζεφ Άντλερ, στις 12 Αυγούστου, από αντάρτες του ΕΛΑΣ. 

Ο Άντλερ, στέλεχος του ναζιστικού κόμματος, έσπερνε τον τρόμο και λήστευε τα νησιά και οι Βορειοσποραδίτες του έδωσαν το παρατσούκλι Μιλεούνη, από τα μιλεούνια, δηλαδή τα εκατομμύρια που ζητούσε. Η σύλληψη έγινε ύστερα από διαταγή του Συμμαχικού Στρατηγείου της Μέσης Ανατολής στο 54 Συν/μα του ΕΛΑΣ, που έδρευε στο Πήλιο. Ο Γερμανός Διοικητής συνελήφθη με αναίμακτο και μυθιστορηματικό τρόπο και μεταφέρθηκε στο Κάιρο.

Την ίδια μέρα της σύλληψης του Μιλεούνη οι κάτοικοι της Σκιάθου, ειδοποιημένοι από το ΕΑΜ, εγκατέλειψαν τα σπίτια τους και κρύφτηκαν στα βουνά. Οι Γερμανοί μαθαίνουν την απαγωγή του διοικητή και...

αποφασίζουν σκληρά αντίποινα κατά των αμάχων. Την επομένη της σύλληψης του Μιλεούνη, έγινε επιδρομή των Γερμανών και συλλαμβάνουν 18 άτομα. Τους μεταφέρουν στη Σκόπελο κι εκεί με ενέργειες των τοπικών αρχών, αφέθηκαν ελεύθεροι οι δώδεκα. Απειλούν να εκτελέσουν τους έξι που κράτησαν και να κάψουν  τη Σκιάθο, αν σε δέκα μέρες δεν ελευθερωθεί ο Άντλερ.

Μεταβιβάζονται οι απειλές των Γερμανών στην αμερικανική αποστολή και αυτή απάντησε: "Για τους ομήρους δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα. Λυπούμεθα, αλλά δυστυχώς η μοίρα το ’φερε να πληρώσουν αυτοί με την ζωή τους την ανάγκη του συμμαχικού αγώνα. Όσο για τη Σκιάθο, ας καταστραφεί. Θα την ξαναχτίσουμε καλύτερη μεταπολεμικά"… Οι σύμμαχοι δεν τήρησαν την υπόσχεσή τους.  Ούτε την ανοικοδόμηση της Σκιάθου ενίσχυσαν, ούτε καμιά αποζημίωση έδωσαν στους συγγενείς των θυμάτων.

Μετά από δέκα μέρες στα βουνά, άρχισαν οι κάτοικοι να ξεθαρρεύουν και να επιστρέφουν στις εστίες τους. Την ίδια νύχτα της Τρίτης προς Τετάρτη της 23ης  Αυγούστου, κατά τις τρεις τα ξημερώματα οι Σκιαθίτες ξύπνησαν έντρομοι από το βουητό και τον χαλασμό, που έρχονταν από το λιμάνι. Η Σκιάθος είχε κυκλωθεί από πολεμικά στο λιμάνι, το Γλυφονέρι, τα Λιμανάκια, τον Αι- Γιώργη, τη Μεγάλη Άμμο. Χτυπούν τις καμπάνες και φωνάζουν με τηλεβόα τους κατοίκους να συγκεντρωθούν στο λιμάνι. Εισβάλλουν στα σπίτια, σπρώχνουν και κτυπούν. 

Σε όλη την παραλία έχουν στημένα πολυβόλα με κατεύθυνση προς την πόλη. Συγκεντρώνουν και κλείνουν τον κόσμο σε παραλιακό καφενείο, πάνω από 200 άτομα, γυναίκες, παιδιά, ηλικιωμένους κι έναν νέο άνδρα που βρέθηκε στο χωριό. «Αν δεν μαρτυρήσετε εντός 5 λεπτών πού είναι οι αντάρτες, θα σας ανατινάξουμε όπως είστε». Το πνεύμα της Αντίστασης όμως είχε σφυρηλατήσει υψηλό ηθικό και είχε κάνει ψυχωμένους ακόμη και τις γυναίκες και τα παιδιά και αντιμετώπιζαν με θάρρος ακόμη και την απειλή του θανάτου. Επιμένουν πού είναι οι άνδρες. Οι περισσότεροι βέβαια ήξεραν ότι στον Προφήτη Ηλία βρισκόταν ολιγομελής ομάδα ανταρτών (6-7 ατόμων, που όμως δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τις ισχυρές Γερμανικές δυνάμεις, που είχαν έλθει από τη Σκόπελο και το Βόλο). Κάποιος Γερμανός παίρνει οδηγίες τηλεφωνικά από τη Βάση τους στο Λουτράκι. Μια κοπέλα καταλαβαίνει γερμανικά και ακούει που λένε ότι έχουν εντολή να ανατινάξουν το μαγαζί. Οι άνθρωποι παγώνουν μπροστά στη θέα και την οσμή του θανάτου. Βγάζουν με τη βία έξω τον άνδρα που κρατεί τον μικρό γιο του στην αγκαλιά και του λένε να τον αφήσει κάτω. Ο πατέρας αφήνει με οδύνη το παιδί του. Κατάλαβε. Τον παίρνουν πίσω από το καφενείο και τον στήνουν στον τοίχο… Ο Θεοδόσης Παρίσης, ήταν σαράντα τεσσάρων χρονών και  άφησε πέντε ορφανά.

Ένα νέο καταδιωκτικό έρχεται και φαίνεται ότι άλλαξε τη διαταγή. «Εντός τριών λεπτών να εκκενώσετε την αίθουσα γιατί θα αρχίσουμε να καίμε τη Σκιάθο». Ανοίγουν τις πόρτες και οι άνθρωποι αλλόφρονες τρέχουν να σωθούν εγκαταλείποντας τις εστίες τους στο έλεος της ναζιστικής λαίλαπας. 

Το λεφούσι των λύκων ξεχύνεται σε ολόκληρο το χωριό. Στην οδό Ευαγγελιστρίας κοντά στο Ελαιοτριβείο σκοτώνουν δυο νέα παιδιά δεκαεννιά χρονών, τον Λεωνίδα Κανταράκια και τον Αργύρη Κούκια. Ο Κούκιας, νέο και γερό παιδί πάλεψε με τον Γερμανό και τον έριξε κάτω και ίσως τον σκότωνε. Αλλά εκείνη τη στιγμή ήρθε ένας άλλος Γερμανός και όταν είδε τον Αργύρη Κούκια να χτυπάει τον συνάδελφό του, τον σκότωσε. 

Αρχίζουν να βομβαρδίζουν από τα πλοία το χωριό. Ορμούν στις γειτονιές και ρίχνουν στα σπίτια μια κίτρινη εμπρηστική σκόνη σαν θειάφι και πυρπολούν τη Σκιάθο. Φωνάζουν και ουρλιάζουν. Ανάμεσά τους πολλοί μιλούν ελληνικά. και αποκαλούν ο ένας τον άλλον με ελληνικά ονόματα, κάνοντας ακόμη μεγαλύτερη τη φρίκη. Είναι ταγματασφαλίτες ντυμένοι με γερμανικές στολές. Κάτω από τον Άγιο Νικόλα μια κατάκοιτη γριούλα, η Ζωή Αντωνίου, φώναζε που δεν μπορούσε να βγει και βρήκε φρικτό θάνατο μέσα στις φλόγες. 

Παράλληλα γινόταν και πλιάτσικο των σπιτιών. Το απόγευμα ξέσπασε μια καταιγίδα, που έσβησε τη φωτιά και αποφεύχθηκε η ολοσχερής καταστροφή του χωριού. Τη νύχτα η Πολιτοφυλακή του ΕΑΜ έσβησε τις εναπομείνασες εστίες φωτιάς κι έβαλε φρουρές για την προστασία των σπιτιών από το πλιάτσικο. Την επόμενη μέρα έγινε η κηδεία των νεκρών μέσα σε γενικό πένθος και σπαραγμό.

Οι Ναζί  στη συνέχεια ολοκλήρωσαν την εγκληματική τους δράση. Έδεσαν τους έξι ομήρους  πίσω από τα πλοία και τους έπνιξαν στη θάλασσα, ανοιχτά της Αλοννήσου, πλέοντας προς Θεσσαλονίκη. Έτσι και η Σκιάθος μπήκε στη μακρά σειρά των 1.200 χωριών και μικρών και μεγάλων πόλεων, που πυρπολήθηκαν από τον κατακτητή, και πλήρωσε το βαρύ τίμημα της λευτεριάς.

Οι Ναζί έφυγαν οριστικά από τη Σκόπελο και την περιοχή των Σποράδων στις 29 Αυγούστου  1944 και λίγες μέρες προτού φύγουν, αιματοκύλησαν τα νησιά. 

Στην πυρπόληση του νησιού από τους Ναζί, τα σπίτια που κάηκαν ή έπαθαν φθορές από τους βομβαρδισμούς ή κάηκε η οικοσκευή τους ανέρχονται σε 359. Παρά τις διακρατικές συμφωνίες αργότερα και τις  αγωγές των πυρόπληκτων και των οικογενειών των θυμάτων, δεν δόθηκε η παραμικρή αποζημίωση από το Γερμανικό Κράτος. Το ΚΚΕ από το 1950 έβαζε συνεχώς το θέμα των γερμανικών αποζημιώσεων, αλλά οι ελληνικές κυβερνήσεις σιωπούσαν για να μη δυσαρεστήσουν τη σύμμαχο Γερμανία.

Αυτή η ιερή ιστορική επέτειος σηματοδοτεί τη μεγάλη προσφορά της Σκιάθου στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα, την παλλαϊκή σχεδόν συμμετοχή της στην Εθνική Αντίσταση, τη μαζική στράτευση των παιδιών της στις τάξεις του ΕΛΑΣ και το βαρύ τίμημα της λευτεριάς, που πλήρωσε στις 23 Αυγούστου. Στα μεταπολεμικά χρόνια έγινε συστηματική προσπάθεια, όπως και παντού στην Ελλάδα, η ιστορική αυτή επέτειος να συκοφαντηθεί και να αμαυρωθεί (με τον κατάπτυστο ισχυρισμό ότι δεν ήταν οι Γερμανοί οι ένοχοι, αλλά οι Έλληνες που τους πολεμούσαν και προκάλεσαν τα αντίποινα). Προσπάθησαν να την απογυμνώσουν από το απελευθερωτικό της νόημα, να δημιουργήσουν σύγχυση, με τη διοργάνωση την ίδια μέρα άσχετων εκδηλώσεων, με στόχο να ξεριζώσουν την ιστορική μνήμη. Να την αποσιωπήσουν και να τη ρίξουν στη λήθη.

Μα η μέρα αυτή είναι ριζωμένη βαθιά στον νου, και την καρδιά  του λαού της Σκιάθου, για να του θυμίζει αιώνια την έφοδο που έκανε τότε στον ουρανό. Συγκινεί και εμπνέει, και το ποίημα του ευαίσθητου Σκιαθίτη που θέλει να κρατήσει την ανωνυμία του, το επιβεβαιώνει:

ΤΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΤΩΝ ΑΙΜΑΤΩΝ

  

Ω εσύ, την ώρα που περνάς μπροστά απ’ τη μαρμάρινη στήλη.

Σκύψε!

Αφουγκράσου τους ψιθύρους των ονομάτων,

τον παφλασμό της ανάσας τους μέσα απ’ τον άφεγγο υγρό τάφο.

Δες τα δάκρυά τους σκορπισμένα στην άμμο με τα γιούσουρα,

τα δάχτυλά τους γαντζωμένα στις θηλιές γύρω απ’ το λαιμό τους

και την καρδιά τους πυρωμένη μ’ ένα φως

που τρεμοπαίζει στις σκιές της σιωπής…

Σταλμένο σημάδι, που ξεδιπλώνεται στα σωθικά τους

στην τρομακτική μοναξιά του θανάτου.

Ω εσύ, τον αιώνα που στέκεις μπροστά τους.

Θυμήσου

τους άλλους με τη φλόγα του αγώνα

της ειρήνης, της δικαιοσύνης και της ισότητας!

Το θάνατο να τους κυνηγά σ’ άγνωστους τόπους.

Άκου την ειρήνη που αιμορραγεί,

καθώς υψώνονται πάνω απ’ τους  γήινους στοχασμούς!

Κύκνοι κατάλευκοι, Άγγελοι ανθρώπινων αξιών

πετούν μέσα στα ιδανικά τους, στη συναναστροφή

των σύννεφων και των ηρώων.

Ω εσύ, τη στιγμή που η μνήμη σου πάλλεται

μπροστά στις συλλαβές που στέκουν εκεί,

στο φως της ανατολής και στο φως της δύσης.

Αναλογίσου

το αίμα που χύθηκε στα βουνά, που ’βαψε τις θάλασσες,

το αίμα που δε χάνεται, μα μπολιάζει τις γενιές…

Ανεξίτηλο τατουάζ τα ονόματα των αιμάτων.

Αυτά που σκαλίζονται πάνω στην πέτρα,

μα κι εκείνα που παίρνει ο άνεμος στα πέρατα…

Άθαφτα κορμιά ακίνητα.

Θύματα της επέλασης των λύκων, ξένων και ντόπιων.

Τα ονόματα των αιμάτων στο χρόνο

τον άχρονο, που δε σκεπάζει τις μνήμες

Κοίτα!

Είναι το λίπασμα κι η καινούργια σπορά

που φωλιάζει στις απόκρυφες γωνιές των ψυχών,

ως την ώρα που

-δε θ’ αργήσει!-

να  βλαστήσουν και πάλι.»