Η περίοδος της Εφηβείας και η επίδρασή της στο σύστημα της Οικογένειας

Η εφηβεία αποτελεί την περίοδο μετάβασης από την παιδική ηλικία στην ενήλικη ζωή και - ως αναπτυξιακό στάδιο στη ζωή του ανθρώπου -χαρακτηρίζεται από αλλαγές σε σωματικό, γνωστικό και ψυχοσυναισθηματικό επίπεδο.

Η περίοδος της εφηβείας είναι ακόμη μια περίοδος ανακάλυψης του εαυτού , διερεύνησης δεξιοτήτων και ικανοτήτων , δημιουργίας και καλλιέργειας διαπροσωπικών σχέσεων , αλλαγής στον τρόπο επεξεργασίας ερεθισμάτων και πληροφοριών.

 Οι αναπτυξιακοί στόχοι λοιπόν της περιόδου αυτής είναι οι ακόλουθοι:

• Ο/η  έφηβος-η κινείται στο δίπολο «εξάρτηση-ανεξαρτησία». Αυτό που ουσιαστικά «καλείται» να κάνει , είναι να «πενθήσει» την απώλεια της παιδικής ηλικίας και να «απο-ιδανικοποιήσει» τους γονείς.

• Στην εφηβεία , το άτομο πρέπει να εξοικειωθεί με τις σωματικές  και ψυχολογικές αλλαγές και παράλληλα, σε αυτή την φάση μπαίνουν  οι βάσεις για την εδραίωση του σεξουαλικού προσανατολισμού και της ταυτότητας φύλου.

• Η αίσθηση του εαυτού δημιοργείται σε αυτο το αναπτυξιακό στάδιο, με την έννοια ότι ο έφηβος αρχίζει να αντιλαμβάνεται ότι οι σκέψεις και τα συναισθήματα είναι δικά του – κι όχι μια προέκταση αυτών των γονιών του- και παράλληλα διαμορφώνει το δικό του σύστημα αξιών , ιδεών και στάσεων προς τη ζωή.

• Ο έφηβος διερευνά τη μελλοντική του επαγγελματική απασχόληση, οι στόχοι της εκπαίδευσης αναθεωρούνται κι αυτοί.

• Το σύστημα αξιών της κοινωνίας, οι τρέχουσες ηθικές και φιλοσοφικές αξίες επανεξετάζονται από τον έφηβο, απορρίπτονται κάποιες ενώ κάποιες νέες τις ενστερνίζεται.

 Μπορεί λοιπόν να είναι το παιδί που βιώνει αυτές τις αλλαγές , σωματικά και ψυχοσυναισθηματικά, αλλαγές όμως συμβαίνουν και μέσα στην ίδια την οικογένεια του, στο πλαίσιο και της δικής της εξελικτικής πορείας. Στην πραγματικότητα, η μετάβαση από την παιδική ηλικία στην εφηβεία επηρρεάζει ολόκληρο το σύστημα της οικογένειας, καθώς αλλάζει η υπάρχουσα ισορροπία. Πολλές φορές αυτή η περίοδος είναι πιο στρεσογόνα για τους γονείς του εφήβου από ότι για τον ίδιο τον έφηβο.Οι γονείς οφείλουν να ευαισθητοποιούνται και να προσρμόζονται στα στάδια εξέλιξης της οικογένειας , γιατί σε κάθε στάδιο υπάχουν ιδιαίτερες ανάγκες των παιδιών και των γονέων οι οποίες,αν δεν υπολογιστούν , μπορεί να οδηγήσουν το οικογενειακό σύστημα σε δυσλειτουργία. Για παράδειγμα, στο στάδιο της εφηβείας, είναι σημαντικό οι γονείς να έχουν κατά νου ότι οι αντιδράσεις και οι συγκρούσεις που δημιουργούνται κάποιες φορές από τη συμπεριφορά του εφήβου , είναι αποτέλεσμα της τάσης για ανεξαρτησία και αυτονομία και αποτελούν επομένως ένα «φυσιολογικό» χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου.

 Κατά τη διάρκεια της εφηβείας , τα παιδιά αναζητούν ένα νέο και πιο ανεξάρτητο ρόλο, ως ισότιμα πλέον μέλη της οικογένειας με θέση και άποψη , με απαιτήσεις -αν και όχι και με τις αντίστοιχες υποχρεώσεις. Μέσα από αυτές τις «απαιτήσεις» του εφήβου μοιάζει να κλονίζονται τα θεμέλια και η ισορροπία της οικογένειας, κυρίως σε σχέση με τον ρόλο που έχουν να διαδραματίσουν οι γονείς πλέον. Δεν αλλάζει μόνο ο έφηβος, καλούνται να αλλάξουν και οι γονείς.

 Οι γονείς από τη μία μπορεί να αντιμετωπίζουν αυτήν την περίοδο της ζωής με χαρά και ικανοποίηση, αλλά και με ανασφάλεια , λόγω του επικείμενου «αποχωρισμού» από το παιδί τους , που οδεύει στην ενηλικίωση. Η αλλαγή στο ρόλο των γονιών από «προστάτες» ενός μικρού παιδιού και η προετοιμασία τους για αυτό που ονομάζεται «άδεια φωλιά»(η αυξανόμενη αναεξαρτησία και η μελλοντική αποχώρηση του εφήβου από το σπίτι), αποτελεί μια ιδιαίτερα στρεσογόνο περίοδο στη ζωή κάθε οικογένειας.

 Δεν είναι  μόνο ο έφηβος που σε αυτή την ηλικία καλείται να επιλύσει το σημαντικό ερώτημα «ποιός είμαι», οδεύοντας προς την ενηλικίωση και να διαμορφώσει τη νέα του ταυτότητα, αλλά και οι γονείς, οι οποίοι καλούνται με τη σειρά τους να αναρωτηθούν «και τώρα τι? Ποιος είμαι χωρίς ένα παιδί να φροντίζω, με τον τρόπο που το έκανα μέχρι τώρα?».

 Δημιουργείται λοιπόν  συχνά  στην οικογένεια – κατά την περίοδο της εφηβείας του παιδιού- ένα ζήτημα και ένας «αγώνας» ελέγχου. Ο έφηβος από την πλευρά του , προσπαθεί να απομακρυνθεί από τον έλεγχο της οικογένειας , ενώ οι γονείς προσπαθούν να τον κρατήσουν κοντά τους, προσπαθώντας να τον ελέγξουν περισσότερο.

 Η προσπάθεια του εφήβου για ανεξαρτησία και αυτονομία μοιάζει συχνά με μια «απειλή» για την ισορροπία της οικογένειας · οι γονείς βιώνουν την απώλεια του γονεικού ρόλου (με τη μορφή που είχε μέχρι και την παιδική ηλικία του παιδιού τους) και η ανάγκη να νιώθουν κάποιον «εξαρτημένο» από αυτούς πρέπει να καλυφθεί μέσω άλλων σημαντικών σχέσεων της ζωής τους. Φυσιολογικά, οι γονείς θα πρέπει να στραφούν ο ένας προς τον άλλο. Παρόλαυτα, σε αυτή την φάση του κύκλου ζωής της οικογένειας δεν αποκλείεται να βγουν στην επιφάνεια καλυμμένες συγκρούσεις στη σχέση των γονιών και κρίσεις στην οικογένεια . Αυτή η κατάσταση μπορεί  να κάνει τον έφηβο να νιώθει ανυποστήρικτος. 

Πώς μπορεί λοιπόν ένας γονιός να στηρίξει το παιδί του βρίσκεται στην εφηβεία? Κύριος στόχος  για τους γονείς πρέπει να αποτελεί η συνέχιση της παροχής αγάπης, φροντίδας και ασφάλειας πρός το παιδί, παράλληλα με τη « συνοδεία» στην πορεία του πρός την ενηλικίωση, την ανεξαρτησία και την διαμόρφωση της ταυτότητας του ως άτομο. 

Έτσι λοιπόν:

• Θυμηθείτε πώς ήταν η δική σας εφηβεία· παρότι οι εποχές μπορεί να αλλάζουν, δείξτε κατανόηση και ανεκτικότητα πρός το έφηβο παιδί.

• Ο ρόλος σας ως γονείς δεν έχει τελειώσει, απλά έχει αλλάξει μορφή. Το παιδί σας εξακολουθεί να σας χρειάζεται μιας και τώρα καλείται να δοκιμαστεί και σε πλαίσια εκτός αυτού της οικογένειας.Είναι σημαντικό λοιπόν να νιώθει ότι έχει την ελευθερία και παράλληλα την ασφάλεια σε αυτή  την  φάση της ζωής του.

• Η καλή επικοινωνία με το παιδί είναι σημαντική. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να υπάρχει ανοιχτός δίαυλος επικοινωνίας μεταξύ σας, να είστε καλοί ακροατές σε ό,τι έχει να μοιραστεί μαζί σας και όχι επικριτικοί.

•   Ένα θετικό κλίμα στην οικογένεια είναι επίσης σημαντικό. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν πρέπει να υπάρχουν διαφωνίες – δε γίνεται άλλωστε – αλλά ότι και στην περίπτωση της διαφωνίας υπάρχει πάντα η αποδοχή και ο σεβασμός πρός τον άλλο.

• Δεχτείτε ότι το παιδί σας μεγαλώνει, δε γίνεται να παραμείνει για πάντα «παιδί».

• Ως γονείς τηρείστε μια ενιαία και κοινή στάση σε σχέση με το παιδί σας, σε ό,τι αφορά τα όρια, τις υποχρεώσεις και τις ελευθερίες του. Αυτό συμβάλλει στο να νιώθει το ίδιο προστασία και  ασφάλεια, έτσι ώστε να συνεχίσει σε αυτό το «ταξίδι προς την ενηλικίωση».

Μαρία Καφαντάρη

Ψυχολόγος

Msc  Κοινωνικής –Κλινικής Ψυχολογίας Εξαρτήσεων και Ψυχοκοινωνικών προβλημάτων

Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια