Σχιζοφρένεια: Μύθοι και πραγματικότητα | της Μαρίας Καφαντάρη

Τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις που συνοδεύουν τις ψυχικές παθήσεις καθώς και η έλλειψη ενημέρωσης για αυτές, έχουν σοβαρές επιπτώσεις σε εκατομμύρια ανθρώπους που αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας , διαμορφώνοντας ένα κοινωνικό στίγμα, το οποίο συχνά εμποδίζει τους ψυχικά πάσχοντες να αναζητήσουν βόηθεια.

Παρά τις αλλαγές που έχουν συντελεστεί στο πεδίο της ψυχικής υγείας, με την πρόοδο της ψυχοφαρμακολογίας, την χρήση πολλών και διαφορετικών ψυχοθεραπευτικών παρεμβάσεων και τη δημιουργία δομών ψυχικής υγείας μέσα στην κοινότητα, η ψυχική νόσος παραμένει ακόμη ανεξιχνίαστη και γριφώδης για το ευρύ κοινό και επενδύεται συχνά από πλήθος λανθασμένες απόψεις, προκαταλήψεις, δοξασίες και φόβους.

Η σχιζοφρένεια, η οποία ανήκει στις λεγόμενες ψυχωσικές διαταραχές, φαίνεται ότι αποτελεί μια «προκλητική» ψυχική διαταραχή, με την έννοια ότι –δυστυχώς– εξακολουθεί να είναι στιγματιστική για το άτομο και να συνοδεύεται από πολλά στερεότυπα, προκαταλήψεις και μύθους.

Δεν υπάρχει μια συγκεκριμένη εικόνα του σχιζοφρενικού ασθενή. Ένα γενικό χαρακτηριστικό που μοιράζονται οι ψυχικά πάσχοντες με διάγνωση σχιζοφρένειας, είναι η διαστρέβλωση και αποκοπή ενίοτε από την πραγματικότητα. Θα μπορούσαμε να παραλληλίσουμε την εμπειρία της σχιζοφρένειας με ένα ραδιόφωνο συντονισμένο σε πολλούς ραδιοφωνικούς σταθμούς ταυτόχρονα. Αυτό σημαίνει ότι το άτομο κατακλύζεται από τα ερεθίσματα του περιβάλλοντος, χωρίς να μπορεί να τα «φιλτράρει», να απομονώσει κάποια από αυτά και να επεξεργαστεί κάποια άλλα.

Τα συμπτώματα της σχιζοφρένειας διακρίνονται σε θετικά και αρνητικά.

Θετικά συμπτώματα αποτελούν οι παραληρητικές ιδέες- ψευδείς πεποιθήσεις, τις οποίες το άτομο πιστεύει ακράδαντα,παρότι δεν υπάρχουν αποδείξεις για την εγκυρότητα τους -οι ψευδαισθήσεις- φανταστικές αισθητηριακές αντιλήψεις (κυρίως ακουστικές)- οι διαταραχές στη σκέψη καθώς και η παράξενη/αλλόκοτη συμπεριφορά, συμπεριφορά δλδ που είναι διαφορετική από την κοινωνικά αποδεκτή σε ένα συγκεκριμένο πολιτισμικό πλαίσιο.

Τα αρνητικά συμπτώματα της σχιζοφρένειας είναι το επίπεδο συναίσθημα -η απουσία δλδ συναισθηματικής αντίδρασης σε γεγονότα ή καταστάσεις- το απρόσφορα συναίσθημα -η παρουσία δλδ ακατάλληλου συναισθήματος σε σχέση με συγκεκριμένες καταστάσεις- η έλλειψη κινήτρου, η κοινωνική απομόνωση, η απόσυρση καθώς και το έλλειμα στις κοινωνικές δεξιότητες. 

Τα άτομα που πάσχουν από σχιζοφρένεια εκδηλώνουν ορισμένα από τα παραπάνω συμπτώματα,όταν βρίσκονται σε οξεία φάση. Υπάρχουν περίοδοι που η συμπτωματολογία της σχιζοφρένειας μπορεί να απουσιάζει εντελώς.

Αναφορικά με τους αιτιολογικούς παράγοντες, τα ακριβή αίτια της διαταραχής δεν είναι γνωστά. Υπάρχουν πολλοί παράγοντες –βιολογικοί, ψυχολογικοί και κοινωνικοί– οι οποίοι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και σχετίζονται με την εμφάνιση της σχιζοφρένειας, όπως και την εξέλιξη της.

Η σχιζοφρένεια λοιπόν –περισσότερο ίσως από οποιαδήποτε άλλη ψυχική διαταραχή– συνοδεύεται από μια σειρά παρανοήσεων, μύθων και στρεβλών πεποιθήσεων αναφορικά με τα χαρακτηριστικά της. Οι πιο συνηθισμένοι μύθοι για την εν λόγω ψυχική πάθηση είναι οι εξης:

• ΜΥΘΟΣ: Τα άτομα που πάσχουν από σχιζοφρένεια είναι βίαια και επικίνδυνα.

✔ ΑΛΗΘΕΙΑ: Τα άτομα που πάσχουν από σχιζοφρένεια δεν είναι γενικά περισσότερο βίαια από τα υγιή άτομα του ίδιου πληθυσμού. Οι βίαιες συμπεριφορές –όταν αυτές υφίστανται– από τους πάσχοντες, δεν αποτελούν εγγενές σύμπτωμα της σχιζοφρένειας, αλλά περισσότερο φαίνεται να σχετίζονται με την έλλειψη θεραπείας  ή την ακαταλληλότητα της, καθώς και με την έλλειψη υποστηρικτικού δικτύου και του κοινωνικού αποκλεισμού που βιώνουν τα άτομα.

• ΜΥΘΟΣ: Το οικογενειακό περιβάλλον ευθύνεται για την εμφάνιση της σχιζοφρένειας.

✔ ΑΛΗΘΕΙΑ: Η οικογένεια δεν ευθύνεται για την εμφάνιση της σχιζοφρένειας. Δεν υπάρχουν δεδομένα ότι το οικογενειακό περιβάλλον, η ελλιπής διαπαιδαγώγηση ή η «κακή» ανατροφή προκαλούν σχιζοφένεια. Παρόλαυτα, η ποιότητα των σχέσεων στην οικογένεια, φαίνεται να επηρρεάζει την εξέλιξη της.

• ΜΥΘΟΣ: Σχιζοφρένεια και νοητική υστέρηση είναι το ίδιο.

✔ ΑΛΗΘΕΙΑ: Η σχιζοφρένεια και η νοητική υστέρηση είναι δυο διαφορετικές διαταραχές. Η σχιζοφρένεια μπορεί να εμφανιστεί σε κάποιον ανεξάρτητα από το νοητικό του επίπεδο και προφανώς η ύπαρξη της δε σημαίνει χαμηλό δείκτη νοημοσύνης.

• ΜΥΘΟΣ: Η μόνη θεραπεία για τη σχιζοφρένεια αποτελεί ο εγκλεισμός του πάσχοντα στο ψυχιατρείο.

✔ ΑΛΗΘΕΙΑ: Οι πάσχοντες από σχιζοφρένεια στην πραγματικότητα, πρέπει να νοσηλεύονται όταν και όσο το χρειάζονται, όταν δλδ τα συμπτώματα της βρίσκονται σε οξεία φάση. Στο πλαίσιο της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης και της Κοινοτικής Ψυχιατρικής, η σχιζοφρένεια φαίνεται ότι μπορεί να αντιμετωπιστεί πιο αποτελεσματικά σε δομές εντός της κοινότητας και όχι σε ψυχιατρικά ιδρύματα. Άλλωστε, ο εγκλεισμός σε ίδρυμα στερεί από τον ασθενή κοινωνικά ερεθίσματα, τον οδηγεί σε κοινωνική απομόνωση και συμβάλλει στη διαιώνιση του στίγματος.

• ΜΥΘΟΣ: Τα άτομα με σχιζοφρένεια δεν είναι ικανά να πάρουν αποφάσεις για την θεραπεία τους.

✔ ΑΛΗΘΕΙΑ: Οι περισσότεροι ασθενείς με σχιζοφρένεια είναι ικανοί, αλλά και θέλουν να συμμετέχουν στις αποφάσεις που αφορούν την θεραπεία τους.

Βέβαια, η ικανότητα λήψης αποφάσεων αναφορικά με την θεραπεία δεν είναι η ίδια σε όλες τις φάσεις της ασθένειας. Υπάρχουν φάσεις, όπως η έναρξη της και οι υποτροπές, όπου η ικανότητα αυτή περιορίζεται, αλλά και φάσεις όπου τα συμπτώματα είναι σε ύφεση και το άτομο μπορεί να συμμετέχει ενεργά στην θεραπεία του.

Η συμμετοχή του ατόμου και της οικογένειας στη λήψη αποφάσεων για την θεραπεία του, συμβάλλει στην εδραίωση μιας καλής συνεργασίας με τον θεραπευτή και βελτιώνει το αποτέλεσμα της θεραπείας.

• ΜΥΘΟΣ: Η σχιζοφρένεια είναι μια ανίατη πάθηση.

✔ ΑΛΗΘΕΙΑ: Η πορεία της σχιζοφρένειας σε κάθε άτομο είναι διαφορετική. Η διαταραχή έχει διαφορετικό τρόπο έναρξης, πορεία και έκβαση από άτομο σε άτομο.

Συνεπώς, η γενίκευση ότι κανείς δεν θεραπεύεται ή δεν μπορεί να έχει μια λειτουργική καθημερινότητα και ποιότητα ζωής, όχι μόνο δεν ευσταθεί αλλά αντίθετα η υιοθέτηση μιας τέτοιας άποψης οδηγεί σε απελπισία και απόνωση, τόσο τους ασθενείς όσο και την οικογένεια.

• ΜΥΘΟΣ: Τα άτομα με σχιζοφρένεια δεν μπορούν να εργαστούν.

✔ ΑΛΗΘΕΙΑ: Τα άτομα με σοβαρές ψυχικές διαταραχές είναι ικανά για εργασία, δεδομένου ότι τα συμπτώματα με την κατάλληλη αντιμετώπιση, μπορούν να είναι σε ύφεση. Η εργασία για τους ψυχικά πάσχοντες μπορεί να έχει οφέλη, όπως την  κοινωνική επανένταξη του άτομου, τη βελτίωση της αυτοεκτίμησης του και τη σύναψη σχέσεων με τους συνανθρώπους του.

Εκτός από τους παραπάνω μύθους για τη σχιζφρένεια είναι σημαντικό να αναφερθούν και τα εξής:

• Η σχιζοφρένεια δεν προκαλείται από κατάρες, «κακό μάτι» ή μάγεια.
• Η σχιζοφρένεια δεν είναι τιμωρία του Θεού για τις «αμαρτίες της οικογένειας».
• Η σχιζοφρένεια δεν προκαλείται από την έλλειψη θρησκευτικής πίστης.
• Η σχιζοφρένεια δεν είναι αποτέλεσμα ερωτικής απογοήτευσης.
• Η σχιζοφρένεια δεν προκαλείται από υπερβολική μελέτη.
• Η σχιζοφρένεια δεν είναι μεταδοτική.

Μαρία Καφαντάρη

Ψυχολόγος

Msc  Κοινωνικής – Κλινικής Ψυχολογίας Εξαρτήσεων και Ψυχοκοινωνικών προβλημάτων

Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια