"Τ’ αρμένικα, Το Δουργούτι των προσφύγων" - ένα διήμερο αφιερωμένο στους Αρμένιους πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής

Στις 12 και 13 Νοεμβρίου 2016 όσοι βρεθούν στην περιοχή του Νέου Κόσμου στην Αθήνα, θα έχουν την ευκαιρία να περιηγηθούν στην ιστορία των Αρμένιων προσφύγων, που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή του Νέου Κόσμου, με το όνομα Δουργούτι, αμέσως μετά την μικρασιατική καταστροφή, το 1923.

Η Ομάδα Προφορικής Ιστορίας Δουργουτίου (ΟΠΙΔΟΥ) οργανώνει ένα διήμερο εκδηλώσεων με τίτλο "Τ’ αρμένικα, Το Δουργούτι των προσφύγων", οι οποίες περιλαμβάνουν έκθεση φωτογραφιών εποχής, βίντεο, μαρτυρίες παλαιών κατοίκων, Ελλήνων και Αρμενίων και έχουν στόχο να αποδώσουν την ιστορική μνήμη της περιοχής στην γειτονιά που την γέννησε και στην οποία αυτή ανήκει.


Το Δουργούτι που συνήθως ονομαζόταν «Τ’ αρμένικα» πρωτοκατοικήθηκε αμέσως μετά την μικρασιατική καταστροφή και τον «συνωστισμό», το 1923. Οι πρόσφυγες, όπως κάνουν και οι σημερινοί μετανάστες, συγκεντρώθηκαν σε συνοικισμούς ψάχνοντας συγγενείς, γνωστούς και φίλους. Στο Δουργούτι κατοικούσαν 10 – 12.000 άτομα, Αρμένιοι στην συντριπτική τους πλειοψηφία. Φαίνεται ότι η αναλογία τους ήταν 20% Έλληνες και 80% Αρμένιοι. Κυρίαρχες γλώσσες στον συνοικισμό ήταν τα αρμένικα, τα ελληνικά και τα τούρκικα.

Ο πρώτος συνοικισμός αποτελούνταν από παράγκες. Η τοιχοποιία, συνήθως, ήταν από πλίθρες, ξύλινες πήχες γεμισμένες με λάσπη, ασβέστη και άχυρα, ενώ η στέγη των περισσοτέρων παραπηγμάτων ήταν ένας ξύλινος σκελετός σκεπασμένος με λαμαρίνες και πισσόχαρτο. Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’50 το νερό που χρησιμοποιούσαν οι κάτοικοι ήταν είτε βρόχινο, είτε το αγόραζαν με τενεκέδες από τις ιδιωτικές βρύσες.

Το 1936 αποδόθηκαν σε ορισμένους Έλληνες πρόσφυγες οι 6 παλιές προσφυγικές πολυκατοικίες που ξεκινούσαν από την λεωφόρο Συγγρού, ενώ τμήμα της περιοχής θεωρούντο και τα «ιταλικά», κτισμένα σπιτάκια στα όρια των οδών Λαγουμιτζή και Σαρκουδίνου.

Ο κεντρικός δρόμος του Δουργουτίου, η «Αγορά» συγκροτείτο από έναν απίθανα μεγάλο αριθμό αυτοσχέδιων καταστημάτων, ουζερί και καφενείων. Η Αγορά αυτή ήταν η δεύτερη πλουσιότερη της Αθήνας μετά την Βαρβάκειο. Ονομαστά ήταν τα εδώδιμα προϊόντα που μπορούσε να βρει κανείς εκεί, οι παστουρμάδες, τα σουτζούκια, η λακέρδα και τα σουβλάκια με πίτα. Τα τελευταία φαίνεται ότι είναι αρμένικη εφεύρεση της περιοχής και από εκεί απλώθηκαν σε όλη την Αθήνα. Τα γνωστά σουβλατζίδικα «Σάββας» και «Θανάσης» στην πλατεία Μοναστηρακίου ξεκίνησαν από κατοίκους του Δουργουτίου. 

Οι παράγκες, οι φυλετικές και γλωσσικές ιδιαιτερότητες του Δουργουτίου το έκαναν ένα γκέτο στο οποίο δύσκολα έμπαινε ο ξένος. Η γειτονιά ανέπτυξε μια αυτονομία γιατί ο περισσότερος κόσμος θεωρούσε την εκτός της συνοικίας πόλη εχθρική, η πληθώρα των μαγαζιών τους έκανε να αισθάνονται αυτάρκεις και εργαζόταν μέσα στην περιοχή. Για κάποιες δεκαετίες, οι μεγαλύτεροι, σπάνια πέρναγαν τα όρια του Δουργουτίου.

Η περιοχή είχε τα δικά της ηρωικά πρότυπα όπως ο Αράμ Γκαϊτζάκ (Αράμ η Αστραπή) ήρωας της αρμένικης αντίστασης ενάντια στους Τούρκους, ο Κλεάνθης Τοσουνίδης ο ΕΛΑΣίτης που δραπέτευσε από την Μακρόνησο, ο Μουράτ Γκεντελεκιάν κα.    

Στις 9 Αυγούστου 1944 εκεί έγινε το μεγαλύτερο μπλόκο της Αθήνας, το Μπλόκο του Δουργουτίου, στο οποίο οι Γερμανοί εκτέλεσαν επί τόπου περίπου διακόσιους αγωνιστές, ενώ σύρθηκαν σαν όμηροι περίπου 2.000. Παρόλο που είναι η μόνη περιοχή όπου, πέρα από το μπλόκο και τις εκτελέσεις, οι κατακτητές προχώρησαν και στο κάψιμο του μεγαλύτερου τμήματος της συνοικίας, το Μπλόκο του Δουργουτίου παραμένει ελάχιστα γνωστό.

Ο συνοικισμός διαλύθηκε όταν ένα μεγάλο κομμάτι των Αρμενίων μετανάστευσε μετά τον εμφύλιο, κυρίως στην τότε Σοβιετική Δημοκρατία της Αρμενίας (1946) και όταν το 1963 - 4 γκρεμίστηκαν οι παράγκες και στις καινούριες προσφυγικές πολυκατοικίες έφεραν ως δικαιούχους πρόσφυγες από την Δραπετσώνα, τα Κουντουριώτικα, την Νέα Ιωνία και τον Ταύρο.

Το Δουργούτι είναι ο συνοικισμός στον οποίο το 1954 ο Νίκος Κούνδουρος γύρισε το έργο του ελληνικού νέο-ρεαλισμού «Η Μαγική Πόλη». Εκεί έμεναν ο Ασαντούρ Μπαχαριάν, ο Άρης Αλεξάνδρου κα.

Οι εκδηλώσεις:

Σάββατο 12 Νοεμβρίου 2016

11:00 – 17:00  Έκθεση με φωτογραφίες εποχής, χάρτες κλπ. (Στα κενά καταστήματα της Πλατείας Ολοκαυτώματος Καλαβρύτων, οδός Φανοσθένους και Φρ. Σμιθ)

19:00  ΟΠΙΔΟΥ προβολή βίντεο: Το Δουργούτι των Προσφύγων, τ’ αρμένικα (Όμιλος Εθελοντών, Κ.Α.Π.Η. Δουργουτίου, οδός Νικολάου Κασομούλη 19)

20:00 – 20:30  Λαϊκά αρμένικα τραγούδια με ντουντούκ από τον Τιγκράν Σαρκισιάν (Όμιλος Εθελοντών, Κ.Α.Π.Η. Δουργουτίου, οδός Νικολάου Κασομούλη 19)

21:00  Σμυρναίικα τραγούδια με νέους μουσικούς και την χορωδία του Κ.Α.Π.Η. Δουργουτίου (Όμιλος Εθελοντών, Κ.Α.Π.Η. Δουργουτίου, οδός Νικολάου Κασομούλη 19)

Κυριακή 13 Νοεμβρίου 2016

11:00 – 17:00  Έκθεση με φωτογραφίες εποχής, χάρτες κλπ. (Στα κενά καταστήματα της Πλατείας Ολοκαυτώματος Καλαβρύτων, οδός Φανοσθένους και Φρ. Σμιθ)

Περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να δείτε εδώ: Ομάδα Προφορικής Ιστορίας Δουργουτίου (ΟΠΙΔΟΥ) - https://sites.google.com/site/opidoudomain/