Το 2023 λογοτεχνικό έτος ΑΛΚΗΣ ΖΕΗ με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννησή της

Το 2023 συμπληρώνονται 100 χρόνια από τη γέννηση της Άλκης Ζέη (1923-2023)· μιας σταθερής αξίας για τη σύγχρονη λογοτεχνία μας. Και με αυτή την αφορμή το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού ανακηρύσσει το 2023 «Λογοτεχνικό Έτος Άλκης Ζέη», διοργανώνοντας σειρά εκδηλώσεων καθ’ όλη τη διάρκεια του 2023.

Συγγραφέας παιδικών βιβλίων κατά κύριο λόγο, το έργο της απευθύνεται ταυτόχρονα και στους ενήλικες. Στις σελίδες του, η συγγραφέας μετατρέπει προσωπικά της βιώματα σε μυθιστορίες, διατηρώντας ωστόσο την αναγκαία απόσταση από το αυτοβιογραφικό στοιχείο, ώστε να αφήνει την ελευθερία στους ήρωές της να έχουν τη δική τους θεώρηση απέναντι στα πράγματα. Ανήκοντας σε μια γενιά της οποίας οι ατομικές φιλοδοξίες υποχώρησαν μπροστά στα συλλογικά οράματα και στα συνταρακτικά γεγονότα που αναγκαστικά ισοπέδωναν την προσωπική ζωή, κι έχοντας συμβαδίσει με την πρόσφατη ιστορία της Ελλάδας, των ανατροπών, των διωγμών, της αγωνίας για το αύριο, της συμμετοχής στους αγώνες για ελευθερία και δημοκρατία, αισθανόταν ανέκαθεν το χρέος να καταγράψει σημαντικές ιστορικές στιγμές για χάρη των νεότερων γενιών· χωρίς ίχνος διδακτισμού αλλά με τη διάθεση να προκαλέσει προβληματισμό πάνω σε πλήθος διαχρονικών αξιών και σύγχρονων αλλά και πανανθρώπινων θεμάτων που αποτυπώνει στα έργα της με εξαιρετική λογοτεχνικότητα, καλοδουλεμένη πλοκή και διάσπαρτο χιούμορ.
Ως «πρύτανης» της παιδικής λογοτεχνίας αλλά και πεζογράφος σημαντικών έργων για ενήλικες, ως συγγραφέας που παρέμεινε ενεργή μέχρι το τέλος της ζωής της και άνθρωπος που συμμετείχε στα κοινά και συνομιλούσε τακτικά με τους αναγνώστες της, η Άλκη Ζέη αποτελεί ένα σημαντικό κεφάλαιο του πολιτισμού μας.
Τα μυθιστορήματά της για παιδιά δημιούργησαν ολόκληρη σχολή και επηρέασαν γενιές νεότερων συγγραφέων. Το Καπλάνι της βιτρίνας, το πρώτο της μυθιστόρημα, υπήρξε έργο-σταθμός για την ελληνική παιδική λογοτεχνία και θεωρείται πλέον ένα κλασικό έργο της παγκόσμιας λογοτεχνίας για παιδιά, με συνεχείς επανεκδόσεις από το 1963 που πρωτοκυκλοφόρησε στην Ελλάδα και πολλές μεταφράσεις και διακρίσεις στο εξωτερικό. Επιπλέον, με το εμβληματικό της μυθιστόρημα Η αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα (1987), που απευθύνεται σε ενήλικες και αποτελεί τομή στη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία, πρόσφερε μια αναθεωρητική ματιά στη σύλληψη μιας φορτισμένης ιστορικά περιόδου αναδεικνύοντας μια νέα οπτική.

Η Άλκη Ζέη είναι διεθνώς αναγνωρισμένη, πολυβραβευμένη τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό με τα πιο σημαντικά βραβεία. Τα βιβλία της, που έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες, προτείνονται επίσης για ανάγνωση και για μελέτη σε πολλά σχολεία άλλων κρατών. Τα σημερινά παιδιά έχουν πλέον την ευκαιρία να γνωρίσουν κείμενά της και μέσα στα σχολικά τους βιβλία, όπου είναι ανθολογημένα έργα της. Η ίδια έχει επίσης μεταφράσει από τα γαλλικά, τα ιταλικά και τα ρωσικά αρκετά βιβλία.

Οι περγαμηνές της πολλές και ιδιαίτερα σημαντικές: Το 2010 τιμήθηκε με το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για το σύνολο του έργου της. Έχει αναγορευτεί επίτιμη διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Κύπρου, του Τμήματος Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και της Σχολής Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Πατρών. Επίσης, έχει λάβει τον Χρυσό Σταυρό του Τάγματος της Τιμής, διάκριση που αποδίδεται από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας σε διαπρεπείς προσωπικότητες των τεχνών, των επιστημών και των γραμμάτων, ενώ από τη Γαλλία έχει τιμηθεί με τον τίτλο του Ταξιάρχη του Τάγματος των Τεχνών και των Γραμμάτων.
 
Η ανακήρυξη του 2023 σε λογοτεχνικό έτος Άλκης Ζέη από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού αποτελεί μεγάλη τιμή και αναγνώριση της σπουδαιότητας του έργου της και ιδανική ευκαιρία να ανατρέξουμε για ακόμα μία φορά στις σελίδες των βιβλίων της που κυκλοφορούν από τις εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ, και να θυμηθούμε ξανά τους αγαπημένους ήρωές της αλλά και να τους συστήσουμε σε νέους αναγνώστες.

Οι εκδόσεις ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ στο πλαίσιο του επετειακού έτους σχεδιάζουν πολλές δράσεις που απευθύνονται πρωτίστως στους αναγνώστες, μικρούς και μεγάλους.

Μεταξύ άλλων, ετοιμάζουν την επανέκδοση των πιο αντιπροσωπευτικών έργων της σε επετειακές συλλεκτικές εκδόσεις με ειδικούς προλόγους. Συγκεκριμένα, τον Φεβρουάριο θα επανεκδοθούν τα: Με μολύβι φάμπερ νούμερο δύο με εισαγωγή της ομότιμης Καθηγήτριας Νεοελληνικής Φιλολογίας του ΕΚΠΑ Χριστίνας Ντουνιά και Η αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα με εισαγωγή του κριτικού λογοτεχνίας Βαγγέλη Χατζηβασιλείου. Τον Μάρτιο Το καπλάνι της βιτρίνας με εισαγωγή της συγγραφέα και κριτικού λογοτεχνίας Μαρίζας Ντεκάστρο, Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου με εισαγωγή της συγγραφέα Αγγελικής Δαρλάση και το Ένα παιδί από το πουθενά με εισαγωγή της επιμελήτριας του έργου της Ελένης Μπούρα.

Παράλληλα, από τον Οκτώβριο «τρέχει» Μαραθώνιος Ανάγνωσης με τη συμμετοχή σχολείων, Νηπιαγωγείων, Δημοτικών και Γυμνασίων, όλης της χώρας, της Κύπρου και ελληνικών σχολείων του εξωτερικού. Οι μαθητές/τριες καλούνται να διαβάσουν συγκεκριμένα έργα της Άλκης Ζέη ανά τάξη και να απαντήσουν σε ερωτήσεις, ενώ καταπιάνονται με δραστηριότητες που θα βρουν σε ειδικά διαμορφωμένα ερωτηματολόγια. Το εκπαιδευτικό αυτό πρόγραμμα Φιλαναγνωσίας, που έχει στόχο την καλλιέργεια της φιλικής σχέσης των παιδιών με τη λογοτεχνία και την ανάγνωση και εντέλει την αγάπη τους για το βιβλίο, καθώς και τη γνωριμία τους με το έργο της σπουδαίας Άλκης Ζέη, ολοκληρώνεται τον Μάιο με την ανακοίνωση των τυχερών μαθητών/τριών και σχολείων που κερδίζουν πλούσια δώρα. Στον Μαραθώνιο συμμετέχουν περισσότερα από 2.100 τμήματα με πάνω από 33.500 μαθητές/τριες.

Το 2023 θα πραγματοποιηθεί στα σχολεία εκπαιδευτικό πρόγραμμα για μαθητές και μαθήτριες του Δημοτικού με τίτλο «Ταξίδι στους κόσμους της Άλκης Ζέη», το οποίο έχει σχεδιάσει η μουσειολόγος-μουσειοπαιδαγωγός Καλλιόπη Κουτρουμπή σε συνεργασία με την ίδια την Άλκη Ζέη πριν από τον θάνατό της. Μέσα από βιβλία και σημειώματα, αποστολές εξερεύνησης, καθημερινά και αναμνηστικά αντικείμενα, αρχειακό υλικό και ειδικά σχεδιασμένα παιχνίδια, οι συμμετέχοντες θα ανακαλύψουν τι σχέση έχουν οι περιπέτειες των ηρώων στα βιβλία της με τη ζωή της, με τα μαθήματα του σχολείου αλλά και με τη σύγχρονη καθημερινότητα των μαθητών.

Οι δράσεις θα περιλαμβάνουν επίσης Λέσχες Ανάγνωσης με τα βιβλία της, διαγωνισμό συγγραφής για παιδιά και εφήβους, καθιέρωση ενός ετήσιου βραβείου σε πρωτοεμφανιζόμενο/η συγγραφέα παιδικής λογοτεχνίας, podcast, εκδηλώσεις για μικρούς και μεγάλους κ.ά.

Για την οργάνωση του «Λογοτεχνικού Έτους Άλκης Ζέη» συγκροτήθηκε από το Υπουργείο ομάδα εργασίας η οποία θα είναι υπεύθυνη για τον συντονισμό, την υποστήριξη, τον σχεδιασμό δράσεων, καθώς και για την αξιολόγηση προτάσεων και αιτημάτων αιγίδας διάφορων φορέων για δράσεις τους στο πλαίσιο του εορτασμού του Έτους.

Η ομάδα απαρτίζεται από τους/τις:

• Ελένη Δουνδουλάκη, Γενική Γραμματέα Σύγχρονου Πολιτισμού
• Φίλιππο Τσιμπόγλου, Γενικό Διευθυντή της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδας
• Πέτρο Σεβαστίκογλου, Σκηνοθέτη-Καθηγητή κινηματογραφίας
• Χριστίνα Ντουνιά, Ομότιμη Καθηγήτρια Νεοελληνικής Φιλολογίας ΕΚΠΑ
• Μελπoμένη Κανατσούλη, Καθηγήτρια Τμήματος Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του ΑΠΘ
• Αθανάσιο Αγάθο, Αναπληρωτή Καθηγητή Νεοελληνικής Φιλολογίας ΕΚΠΑ
• Βασιλική Νίκα, Εκπαιδευτικό, Μέλος Ε.ΔΙ.Π. ΕΚΠΑ, Πρόεδρο του Ελληνικού Τμήματος του IBBY
• Πλάτωνα Μαυρομούστακο, Καθηγητή Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του ΕΚΠΑ
• Σίσσυ Παπαθανασίου, Ιστορικό Πολιτισμού, Προϊσταμένη Διεύθυνσης Γραμμάτων του ΥΠΠΟΑ

Μεταξύ των κεντρικών δράσεων του ΥΠΠΟΑ στο πλαίσιο του εορτασμού του Λογοτεχνικού Έτους, περιλαμβάνονται η έκδοση αφιερωματικού τόμου, μεγάλη έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη (κτίριο Πειραιώς 138) στο τέλος Φεβρουαρίου, καθώς και σειρά εκπαιδευτικών προγραμμάτων και εκδηλώσεων στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Η Άλκη Ζέη θα τιμηθεί επίσης στη Διεθνή Έκθεση Παιδικού Βιβλίου της Μπολόνια (6-9 Μαρτίου 2023), όπου η Ελλάδα θα συμμετέχει ως «τιμώμενη αγορά».