Γυμνάσιο Σκοπέλου 1941 - 1945: Το άλλο «κρυφό Σχολειό»

Γράφει ο Καθηγητής

Γιάννης Σίσκος*

Ένα ιστορικό κενό

Ξεφυλλίζοντας τις ιστοσελίδες του διαδικτύου, διαβάζουμε ότι το Γυμνάσιο Σκοπέλου (Αστικό Σχολείο τότε, πρώην Σχολαρχείο και μετέπειτα Ημιγυμνάσιο Σκοπέλου) λειτούργησε κανονικά μέσα στην κατοχή, δηλαδή την πενταετία 1941-1945, χωρίς να υπάρχουν στοιχεία για το Σχολείο, τους καθηγητές που δίδασκαν, τους μαθητές του, κλπ. Με το σύντομο άρθρο μου θέλω να καλύψω, έστω υποτυπωδώς, αυτό το ιστορικό κενό, ανατρέχοντας σε προσωπικές και άλλες φιλικές πηγές που δείχνουν τα πραγματικά γεγονότα εκείνης της ζοφερής περιόδου της εκπαίδευσης.

Το Γυμνάσιο στα κατοχικά χρόνια

Όπως είναι γνωστό, τον Ιούνιο του 1941 η Σκόπελος περιλαμβάνεται στην Ιταλική ζώνη κατοχής, ενώ τον Μάρτιο του 1944 οι Γερμανικές δυνάμεις κατοχής εγκαθιστούν μόνιμη φρουρά στη Σκόπελο.

Το 1941, το τετρατάξιο Αστικό Σχολείο αφήνεται στο έλεος της αβεβαιότητας. Πως θα λειτουργήσει και με ποιους καθηγητές; Μεσολάβησαν μια επιστράτευση, το Αλβανικό έπος και η κατάρρευση του μετώπου. Οι καθηγητές του προπολεμικού Αστικού Σχολείου δεν υπήρχαν πλέον, διότι απλά δεν επέστρεψαν στη Σκόπελο.

Φαίνεται όμως ότι το νησί θα έχει την τύχη με το μέρος του. Στην κατοχική πλέον Σκόπελο θα εγκατασταθούν τρεις απόφοιτοι του Πανεπιστημίου Αθηνών, ο φυσικός Ανδρέας Ιω. Κουκορίνης (1909-1989) από τη Γλώσσα Σκοπέλου, πατέρας του εκλεκτού οφθαλμιάτρου Γιώργου Κουκορίνη και οι Σκοπελίτες Μαργαρίτης (Μάριος) Γεω. Μωραίτης (1912-1997), φιλόλογος και Πελοπίδας Κων. Σίσκος (1911-1976), μαθηματικός. Οι τρεις αυτοί άνθρωποι θα πάρουν την υπόθεση του Αστικού Σχολείου στις πλάτες τους, διδάσκοντας όλα τα μαθήματα, από φυσική και μαθηματικά μέχρι θρησκευτικά και από αρχαία Ελληνικά μέχρι Γαλλικά. Κατά τον τότε μαθητή Γεώργιο Κων. Λεμονή, το έργο τους συνεπικουρείτο από έναν τέταρτο διδάσκοντα, ονόματι Χαραλάμπους, ο οποίος δίδασκε δευτερεύοντα μαθήματα. Άτυπος διευθυντής του Σχολείου είχε αναλάβει ο αρχαιότερος Γλωσσώτης καθηγητής Ανδρέας Κουκορίνης.

Ειρήνη Ιω. Λιώσση - Σίσκου και
Φεβρονία Ηρ. Ντίνα - Μωραίτου:
Δυο πρώην συμμαθήτριες του Ημιγυμνασίου Σκοπέλου
παντρεύτηκαν δυο συναδέλφους

Το αξιοσημείωτο είναι ότι οι παραπάνω καθηγητές υπήρξαν ΕΘΕΛΟΝΤΕΣ, ΑΔΙΟΡΙΣΤΟΙ και ΑΜΙΣΘΟΙ. Για να επιζήσουν έκαναν προφανώς άλλες παράλληλες δουλειές, κυρίως αγροτικές. Τους αξίζει ένα μεγάλο μπράβο! Αρκεί να φανταστεί κανείς ότι, ο Ανδρέας Κουκορίνης ερχόταν για να διδάξει από τη Γλώσσα στη Σκόπελο με τα πόδια …! Ήταν ο μόνος που το 1941 είχε οικογένεια (η σύζυγος του ήταν το γένος Σταματίου) με δυο γιους 7 και 2 ετών, ενώ το 1943 απέκτησε και τρίτον. Οι άλλοι δυο Σκοπελίτες Μωραίτης και Σίσκος παντρεύτηκαν το 1943 δυο πρώην συμμαθήτριες στο Ημιγυμνάσιο Σκοπέλου, την Φεβρονία Ηρ. Ντίνα και την Ειρήνη Ιω. Λιώσση αντίστοιχα (βλ φωτό).

Το Αστικό Σχολείο στεγαζόταν στην περιοχή «Μώλος» σε μεγάλο και ανθεκτικό κτίριο, μεταξύ παραλίας και του ναού της Γεννήσεως του Χριστού (βλ. φωτό). Για να χορηγήσει όμως το Σχολείο δίπλωμα, θα έπρεπε ο μαθητής να περάσει εξετάσεις ενώπιον Επιτροπής στο Βόλο, κάτι που στέρησε από πολλούς συμπατριώτες μας τη χαρά του πτυχιούχου.

Το κτίριο που στέγαζε το Αστικό Σχολείο, άλλοτε και τώρα: 

Σαν να μην πέρασε μια μέρα!

Μαρτυρίες μαθητών

Στο κατοχικό Αστικό Σχολείο σπούδασαν αρκετές προσωπικότητες του τόπου μας, σημερινοί ενενηντάρηδες. Θα δούμε πιο κάτω τι μου έχουν δηλώσει για το Σχολείο τρεις εν ζωή μαθητές του.

Μαθητής του Αστικού Σχολείου υπήρξε ο ευγενής ιατρός Νικόλαος Ζαχ. Ζαχαριάδης, ο οποίος αργότερα, μαζί με τον αείμνηστο ιατρό Σταμάτη Ιω. Αστεριάδη, σήκωσε στις πλάτες του ολόκληρο το «σύστημα υγείας» της Σκοπέλου, κάτω από πολύ αντίξοες συνθήκες. Κάθε φορά που με συναντά, δεν παραλείπει να μου υπενθυμίζει γλυκύτατα ότι αγάπησε τα μαθηματικά χάρη στη μεταδοτικότητα του καθηγητή Πελοπίδα Σίσκου. Κατά σύμπτωση, οι παππούδες καθηγητή και μαθητή, Παναγιώτης Κων. Σίσκος και Γιαλής Ζαχ. Ζαχαριάδης αντίστοιχα, υπήρξαν συμπλοιοκτήτες του εμπορικού ιστιοφόρου (τύπου «μπρίκι») «Στρατηγός Φαβιέρος», 362 τόνων, στα τέλη του 19ου αιώνα.

Ένας άλλος μαθητής ήταν ο καπετάν Μανόλης Σπ. Σοφικίτης, του οποίου η αυξημένη επιμέλεια στα μαθήματα συγκίνησε τον καθηγητή - διευθυντή Ανδρέα Κουκορίνη, σε βαθμό που ο τελευταίος τον «διόρισε» επιμελητή-βοηθό στην τάξη του για να υποκαθιστά την παρουσία του, όταν εκείνος απουσίαζε ή όταν αργούσε να έλθει από τη Γλώσσα. Ο καπετάν Μανόλης είχε μεγάλη κλίση και στα φιλολογικά μαθήματα, ιδιαίτερα στην ιστορία. Μου απήγγειλε απέξω, ακούραστα, σελίδες ολόκληρες από τον Ηρόδοτο στα αρχαία Ελληνικά!

Η τρίτη μαρτυρία έρχεται από τον γνωστό δάσκαλο Γεώργιο Κων. Λεμονή, μαθητή και αυτός του Αστικού Σχολείου. Την εποχή εκείνη, ο Γιώργος Λεμονής ήρθε αντιμέτωπος με ένα δίλημμα ζωής: «Θα συνεχίσει το Σχολείο ή θα γίνει κτηνοτρόφος;». Οι δυο Σκοπελίτες καθηγητές τον παρότρυναν συνεχώς να μείνει στο Σχολείο και τελικά κατάφεραν να τον πείσουν. Όταν τελείωσε το Σχολείο στη Σκόπελο, ο Γιώργος Λεμονής έπρεπε να περάσει τις εξετάσεις της Επιτροπής στον Βόλο. Για καλή του τύχη όμως, τη χρονιά εκείνη ήρθε η Επιτροπή στη Σκόπελο! Ο Γιώργος στην Επιτροπή θριάμβευσε! Η συνέχεια είναι γνωστή σε όλους: Ο Γιώργος Λεμονής διορίστηκε Δημοδιδάσκαλος στη Σκόπελο και έκανε μια λαμπρή καριέρα στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση.

Μεταπολεμική περίοδος

1945: Απελευθέρωση. Η Ελληνική Κυβέρνηση διορίζει και τους τρεις καθηγητές.
Ο φυσικός Ανδρέας Κουκορίνης διορίζεται στο Γυμνάσιο Λάρισας για να συνεχίσει αργότερα στον Βόλο.

Ο φιλόλογος Μαργαρίτης Μωραίτης διορίζεται στο Γυμνάσιο Σκοπέλου και διατελεί Διευθυντής του κατά το χρονικό διάστημα 1945-1959, πριν μετακομίσει στον Βόλο.

Ο μαθηματικός Πελοπίδας Σίσκος διορίζεται στο Γυμνάσιο Σκοπέλου και ορίζεται Διευθυντής του τη χρονική περίοδο 1959-1962, πριν μετακομίσει στον Πειραιά. Πρωτοστάτησε στο αγροτικό συνεταιριστικό κίνημα του νησιού, αναλαμβάνοντας το 1952 πρώτος Πρόεδρος του Αγροτικού (πρώην Ελαιουργικού Πιστωτικού) Συνεταιρισμού Σκοπέλου.

Το Γυμνάσιο Σκοπέλου το 1954, στο σημερινό του χώρο, με άλλη αρχιτεκτονική, πριν από τους καταστροφικούς σεισμούς του 1965 που προκάλεσαν την κατεδάφιση του

Επίλογος

Το Γυμνάσιο Σκοπέλου οφείλει τη λειτουργία του στα κατοχικά χρόνια 1941-1945 σε τρεις ηρωικούς Σκοπελίτες καθηγητές, οι οποίοι με φιλοπατρία, αγώνα και αυταπάρνηση το κράτησαν όρθιο, διδάσκοντας στους μαθητές του όλα τα μαθήματα, όντας και οι τρεις αδιόριστοι και άμισθοι. Οι δάσκαλοι αυτοί έδωσαν ένα λαμπρό παράδειγμα μιας πολύτιμης αξίας που ακούει στο όνομα ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΣ. Η αναφορά αυτή έρχεται να τιμήσει το έργο τους και να δείξει στις νέες γενιές τι σημαίνει να είσαι δάσκαλος.


________________

* Ο Γιάννης Σίσκος γεννήθηκε στη Σκόπελο.  Σπούδασε μαθηματικά στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας και πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές στο Παρίσι. Στη Γαλλία, ο Γιάννης Σίσκος πήρε το DEA και το διδακτορικό δίπλωμα από το Πανεπιστήμιο Πέτρου και Μαρίας Curie στην πληροφορική και την επιχειρησιακή έρευνα με υποτροφία της UNESCO.

Κατά  την τριετία 1981-84, ο Γιάννης Σίσκος καθηγήτευσε στο Πανεπιστήμιο Paris-Dauphine, στη βαθμίδα του Maître de Conférence, απ’όπου πήρε και το κρατικό διδακτορικό δίπλωμα (Doctorat d’Etat ) στις επιστήμες διοίκησης. Στα  35 χρόνια του, διορίζεται στη βαθμίδα  του καθηγητή και στο γνωστικό αντικείμενο «Επιστήμη των Αποφάσεων» στο Τμήμα Μηχανικών Παραγωγής και Διοίκησης του Πολυτεχνείου Κρήτης, όπου καθηγήτευσε για 17 χρόνια. Στα επόμενα 15 χρόνια της καριέρας του (2001-2015) υπήρξε καθηγητής στο Τμήμα Πληροφορικής του Πανεπιστημίου Πειραιώς.

Έχει συγγράψει πληθώρα θεωρητικών άρθρων και βιβλίων και έχει εκπονήσει μελέτες για επιχειρήσεις και οργανισμούς της Ελλάδας και του εξωτερικού. Έχει ακόμα παραδώσει μαθήματα στα Πολυτεχνεία Τορίνου, Ecole des Mines  του Nancy, Arts et Metiers του Παρισιού και τα  Πανεπιστήμια Laval και Montreal του Καναδά, Aix-Marseille II, Rouen, Βρυξελλών και Κύπρου καθώς και σε μεταπτυχιακά προγράμματα του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών.

Προήδρευσε για αρκετά χρόνια στο Τμήμα Μηχανικών Παραγωγής και Διοίκησης, όπου ίδρυσε το πρώτο εργαστήριο συστημάτων υποστήριξης αποφάσεων (ΕΡΓΑΣΥΑ) στην Ελλάδα, ενώ την τετραετία 1993-97 διετέλεσε Αντιπρύτανης του Πολυτεχνείου Κρήτης. Διετέλεσε ακόμη πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρίας Επιχειρησιακών Ερευνών (ΕΕΕΕ) για τρεις θητείες καθώς και αντιπρόεδρος της Διεθνούς Ομοσπονδίας Εταιρειών Επιχειρησιακής Έρευνας (IFORS).

To 2005, του απονεμήθηκε το Εθνικό Βραβείο και χρυσό μετάλλιο επιχειρησιακής έρευνας της Ελληνικής Εταιρίας Επιχειρησιακών Ερευνών (ΕΕΕΕ), το 2015 το Χρυσό Μετάλλιο έρευνας της Διεθνούς Εταιρείας Πολυκριτήριων Αποφάσεων (MCDM) στο Αμβούργο της Γερμανίας και το 2016 το βραβείο EUROPEAN DISTINGUISHED SERVICE MEDAL της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Επιχειρησιακής Έρευνας στο Πόζναν της Πολωνίας. Τον Αύγουστο του 2015, ο Δήμος Σκοπέλου τίμησε τον καθηγητή Γιάννη Σίσκο για την προσφορά του στην πρόοδο της επιστήμης. Επίσης αναγορεύτηκε σε επίτιμο καθηγητή του Πολυτεχνείου Κρήτης και επίτιμο διδάκτορα του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής