Παρουσίαση των Αρχείων των σχολείων της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της Σκοπέλου / εισήγηση Αννίτας Πρασσά

Η εισήγηση της κας Αννίτας Πρασσά στην εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στη βιβλιοθήκη του Γενικού Λυκείου Σκοπέλου για την παρουσίαση των Αρχείων των σχολείων της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της Σκοπέλου.

Σας ευχαριστώ θερμά για την πρόσκληση συμμετοχής των Γενικών Αρχείων του Κράτους (των ΓΑΚ) στην αποψινή εκδήλωση που αναδεικνύει μία πολύ σημαντική πτυχή της ιστορίας του νησιού, τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και τα ίχνη της, δηλαδή τα παλαίτυπα έντυπα και τα αρχεία.

Ιδιαίτερα ευχαριστώ την αγαπητή φίλη, τη φιλόλογο κυρία Ελένη Σπηλιώτη, η οποία έχει μια αστείρευτη αγάπη για τον τόπο αυτό και την ιστορία του, και για πολύ καιρό επέμενε για την εκδήλωσή μας. Με την κυρία Σπηλιώτη μας ενώνει μια αγνή φιλία κάποιων ετών, μια απεριόριστη εκτίμηση και εμπιστοσύνη. Και όπως ξέρετε, η χημεία μεταξύ των ανθρώπων είναι ένα πολύ ουσιαστικό στοιχείο που καθορίζει τις συνεργασίες τους. Γιατί, κακά τα ψέματα, τους θεσμούς τους κάνουν οι άνθρωποι.

Με τη Σκόπελο έχουμε αναπτύξει στενούς δεσμούς εδώ και πολλά χρόνια τόσο η υπηρεσία μου όσο και εγώ προσωπικά. Και χαίρομαι που μου δίνεται εδώ η ευκαιρία να το πω για άλλη μια φορά δημόσια: Από τους πρώτους Σκοπελίτες που μας συμπαραστάθηκαν, ήταν ο φιλίστορας παπα-Κώστας Καλλιανός, ο οποίος από...
το ξεκίνημα της υπηρεσίας μου, φρόντιζε να εμπλουτίζει τις συλλογές μας και να τροφοδοτεί τη βιβλιοθήκη μας. Μας επισκεπτόταν στο παρελθόν αρκετά συχνά, μας μετέφερε τα νέα του νησιού, μας μιλούσε για τις μελέτες και τις έρευνές του, για τα γραψίματά του.

Στη συνέχεια ήλθε η άλλη μεγάλη Κυρία της Σκοπέλου (που μας την σύστησε ο παπα-Κώστας), η φιλόλογος και ερευνήτρια κα Μαρίκα Δελήτσικου-Παπαχρίστου, η οποία γνωρίζει πολύ καλά την ιστορία του νησιού, γνωρίζει τον τόπο, γνωρίζει πρόσωπα και πράγματα, και πάντα παροτρύνει, ενθαρρύνει, ενδιαφέρεται, μ’ ένα μοναδικό αισθητήριο και κριτήριο. Όπως και ο παπα-Κώστας, είναι πάντα παρούσα, είναι πρόθυμη να δώσει απαντήσεις για κάθε θέμα. Απαραίτητο σημείο αναφοράς για την ιστορική έρευνα του τόπου.

Επίσης χαίρομαι ιδιαίτερα που η εκδήλωση γίνεται στη Βιβλιοθήκη του σχολείου. Προέρχομαι από την εκπαιδευτική κοινότητα, ως καθηγήτρια φιλόλογος ξεκίνησα την καριέρα μου και ο σχολικός χώρος και γενικότερα ο εκπαιδευτικός κόσμος μου είναι πολύ οικείοι. Χωρίς υπερβολή, νιώθω σαν στο σπίτι μου.

Αυτό όμως που με θλίβει, είναι η κατάργηση των Σχολικών Βιβλιοθηκών, ενός θεσμού που επί χρόνια προσέφερε πολλαπλές υπηρεσίες στο σχολείο, στους εκπαιδευτικούς και στους μαθητές. Ένας θεσμός που ξεκίνησε τόσο δυναμικά, έδωσε τόσες δυνατότητες και επιλογές στον υπεύθυνο της Βιβλιοθήκης (όπως ήταν η κα Σπηλιώτη), ο οποίος ανάλογα με τα ενδιαφέροντά του και το μεράκι του μπορούσε να κάνει πολλά πράγματα. Η Βιβλιοθήκη έδινε επίσης τη δυνατότητα στο σχολείο να ανοιχθεί και στην τοπική κοινωνία και να γίνει ένας πυρήνας δραστηριοτήτων, όχι μόνο εκπαιδευτικών, αλλά γενικότερα πολιτισμικών. Αυτό λειτουργούσε περισσότερο σε μικρές κοινωνίες, όπως η Σκόπελος, όπου δεν υπάρχουν άλλες Βιβλιοθήκες ή Κέντρα Νέων. Είναι κρίμα που στην Ελλάδα μόλις ανθίζει κάτι καλό, φροντίζουμε να το μαράνουμε, να το καταργήσουμε.

Μέσα σ’ εκείνο το παλιό καλό κλίμα λοιπόν, πριν από μερικά χρόνια, συνεργαστήκαμε με την Ελένη Σπηλιώτη και διασώσαμε τα αρχεία των παλιών δευτεροβάθμιων σχολείων που βρίσκονταν στο Λύκειο. Ήταν κλειδωμένα σε ντουλάπια, χωρίς καταγραφή, χωρίς ταξινόμηση και ελάχιστοι γνώριζαν το περιεχόμενό τους ή έστω τη χρονική περίοδο που κάλυπταν. Μας τα παρέδωσε τον Ιούνιο του 2006 ο τότε λυκειάρχης κ. Ιωάννης Λιάτσος και τα μεταφέραμε στο Βόλο, με έναν όρο: να τα ψηφιοποιήσουμε ώστε να ξεφύγουν από την αφάνεια και να γίνουν κοινό κτήμα όλων πλέον, και φυσικά και των μαθητών και εκπαιδευτικών του σχολείου. Και τηρήσαμε την υπόσχεσή μας. Και σήμερα είμαστε εδώ με αυτή την αφορμή.

Παράλληλα, η αποψινή εκδήλωση είναι, για τα ΓΑΚ ευκαιρία να τονίσουμε για άλλη μια φορά τη σημασία των αρχείων και των συλλογών και τη συμβολή τους για τη διαφύλαξη της ιστορικής μνήμης, καθώς και την ανάδειξη και προβολή της Πολιτισμικής Κληρονομιάς, που διαμορφώνει την ταυτότητα και την ιδιαίτερη φυσιογνωμία κάθε τόπου.

Η συνεργασία μας με τους τοπικούς φορείς, που μας ενώνουν κοινά ενδιαφέροντα και στόχοι, είναι μια καλή αφορμή για να ενισχύει και συνενώνει τις προσπάθειές μας προς την κατεύθυνση αυτή. Και πάντα θα ανταποκρινόμαστε με πολλή χαρά σε τέτοιες προσκλήσεις.

Γι’ αυτό θα ήθελα ξεκινώντας να σας παρουσιάσω την υπηρεσία των Γενικών Αρχείων του Κράτους, όπου απόκειται αυτό το αρχειακό υλικό. Μια υπηρεσία που μετράει σχεδόν έναν αιώνα ζωής, από το 1914. Είναι αυτοτελής δημόσια υπηρεσία που ανήκει απευθείας στον υπουργό Παιδείας και στους σκοπούς της είναι η εποπτεία, διάσωση, συγκέντρωση, ευρετηρίαση, ψηφιοποίηση του αρχειακού υλικού της χώρας –δημόσιων και ιδιωτικών αρχείων- και στη συνέχεια η διάθεσή τους προς μελέτη. Επίσης η συνεργασία με κατόχους ιδιωτικών αρχείων που παρουσιάζουν ιστορικό ενδιαφέρον.

Αποτελείται από 65 υπηρεσίες: την ΚΥ στην Αθήνα, 49 Π.Υ. στην έδρα κάθε νομού και 15 Τοπικά Αρχεία σε πόλεις που έχουν διασώσει πολύ σημαντικό αρχειακό υλικό.

Από το 2004 έχει ενσωματωθεί στην ΚΥ της Αθήνας η Ειδική Υπηρεσία «Αρχεία του Πρωθυπουργού, Υπουργών και Υφυπουργών», που είχε ιδρυθεί το 2001 ως υπηρεσία της Βουλής και όπου κατατίθενται τα υπηρεσιακά αρχεία των πρωθυπουργών και των μελών της κυβέρνησης.

Επίσης πέρσι ενσωματώθηκε στα ΓΑΚ Θεσσαλονίκης (στο Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας όπως λέγεται) το Αρχείο Χαρτογραφικής Κληρονομιάς, που είχε ιδρυθεί το 1998, γνωστό ως Χαρτοθήκη.

Τα Αρχεία Μαγνησίας είμαστε η περιφερειακή υπηρεσία των ΓΑΚ στο νομό Μαγνησίας και λειτουργούμε από το 1988. Στεγαζόμαστε σε ιδιόκτητο κτίριο σε κεντρικό σημείο του Βόλου, δωρεά μίας παλιάς φιλόμουσης Βολιώτισσας, της αείμνηστης Ελπίδας Πιτσιώρη-Μαντζώρου.

Σύμφωνα με τη νομοθεσία μας, στα ΓΑΚ παραδίδονται υποχρεωτικά τα δημόσια αρχεία, δηλ. τα αρχεία των δημόσιων υπηρεσιών, των ΝΠΔΔ και ευρύτερου δημόσιου τομέα, τα αρχεία των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης, αρχεία δικαστηρίων, συμβολαιογράφων και υποθηκοφυλακείων, των ληξιαρχείων, των ελληνικών κοινοτήτων και των ιδρυμάτων του εξωτερικού. Σε ό,τι αφορά τα ιδιωτικά, η νομοθεσία μας προβλέπει τη δυνατότητα παραλαβής τους εφόσον το επιθυμεί και το ζητήσει ο κάτοχός τους.

Οι κατηγορίες Αρχείων που έχουμε στα ΓΑΚ Μαγνησίας: Εκπαιδευτικά, Συμβολαιογραφικά, Δικαστικά, Επιμελητηρίου, Βιομηχανικά, Σωματεία, Αχιλλοπούλειο Νοσοκομείο, Σανατόριο Καραμάνη, Αρχείο Προσφυγικών σωματείων του Δήμου Βόλου.

Η έκταση των αρχείων μας είναι 3 γραμμικά χλμ. (μονάδα μέτρησης).

Σήμερα, στην εποχή της Κοινωνίας της Πληροφορίας, τα Γ.Α.Κ. ως ο κατ’ εξοχήν εθνικός αρχειακός φορέας, επιδιώκουμε ένα ρόλο πιο δυναμικό και εντείνουμε τις προσπάθειές μας για εξωστρέφεια και άνοιγμα στην κοινωνία. Η πολιτική μας των ανοικτών αρχείων διευρύνει το κοινό μας. Όλα τα αρχεία πρέπει, και είναι πλέον, εύκολα προσβάσιμα για την ευχερή χρήση τους και την εξυπηρέτηση του πολίτη και των ερευνητών.

Τα αρχεία, ως μέρος της Πολιτισμικής Κληρονομιάς, αποτελούν, ως γνωστό, πηγές πολύτιμες για την έρευνα και χάρη στην ποικιλομορφία τους προσφέρουν πρωτογενή πληροφορία για πολλούς κλάδους των ανθρωπιστικών και των θετικών επιστημών. Αντίθετα με την παραδοσιακή αντίληψη ότι τα αρχεία συνέβαλλαν κατεξοχήν στην ιστορική έρευνα, σήμερα το αρχειακό υλικό τροφοδοτεί ευρύτερα γνωστικά αντικείμενα: βιομηχανική κληρονομιά, περιβάλλον, τεχνολογία, αρχιτεκτονική, ιατρική, γενεαλογική έρευνα, κοινωνιολογία, τέχνες. Συνεπώς και η διαχείρισή του στοχεύει σε αντίστοιχους επιστημονικούς κλάδους.

Εκτός από την ερευνητική κοινότητα, τα ΓΑΚ απευθυνόμαστε και σε ευρύτερα κοινωνικά σύνολα. Μια μεγάλη ομάδα στόχου είναι η εκπαιδευτική και μαθητική κοινότητα. Άλλωστε έχουμε κοινή στέγη, το ίδιο υπουργείο. Μέσα από τα εκπαιδευτικά μας προγράμματα επιδιώκουμε αφενός την ανάπτυξη και την προβολή της εκπαιδευτικής διάστασης και του παιδαγωγικού ρόλου των αρχείων και αφετέρου τον εμπλουτισμό της εκπαιδευτικής διαδικασίας.

Έτσι, εκτός από τις επισκέψεις των σχολείων, τα τελευταία τρία χρόνια έχουμε ασχοληθεί μ’ ένα ιδιαίτερα απαιτητικό τομέα,, το ιστορικό ντοκιμαντέρ, κι έχουμε μέχρι τώρα δημιουργήσει τρία βασισμένα κατά κύριο λόγο σε αρχειακό υλικό δικό μας, με σκοπό να συμβάλουμε στην προώθηση της ιστορικής έρευνας, να προβάλουμε το ίδιο το αρχείο, αλλά και –πολύ βασικό- να τιμήσουμε τον δωρητή του. Τα έχουμε δημιουργήσει μια ομάδα συναδέλφων με ίδια μέσα και μηδενικό κόστος. Τα θέματα που έχουμε επιλέξει, είναι ο Εξαγωγικός Οίκος «Παπαθανασίου» της Αγριάς Πηλίου, η βολιώτικη ποτοποιΐα της οικογένειας Ψιώτα και η βιομηχανία ζυμαρικών «Γ. Σκαρίμβας – Ντεβέτα». Αυτά μπορείτε να τα δείτε και από youtube.

Από το 1997 έχουμε στενή συνεργασία με την πανεπιστημιακή κοινότητα και κάθε καλοκαίρι δεχόμαστε πολλούς φοιτητές Αρχειονομίας, Ιστορίας και Πληροφορικής για Πρακτική Άσκηση.Χάρη σ’ αυτή τη συνεργασία σχηματίζουμε ομάδες καταγραφής του μεγάλου όγκου των αρχειακών μας συλλογών.

Παράλληλα οι νέες τεχνολογίες προωθούν ακόμη περισσότερο την έρευνα χάρη στην ψηφιοποίηση αρχειακών συλλογών, οι οποίες αναρτώνται στο διαδίκτυο και επιτρέπουν την πρόσβαση σε μία ευρύτατη κατηγορία χρηστών διεθνώς.

Τα ΓΑΚ ανταποκρινόμενα στις προκλήσεις του 21^ου αιώνα συμμετέχουμε στα αντίστοιχα ευρωπαϊκά προγράμματα. Έτσι, στο πλαίσιο του προγράμματος Κοινωνία της Πληροφορίας, έχουν ψηφιοποιηθεί 7.500.000 αρχειακά τεκμήρια της Κεντρικής και των Περιφερειακών υπηρεσιών, τα οποία με τη βοήθεια του περίφημου πλέον λογισμικού προγράμματος @ρχειομνήμων είναι διαθέσιμα στους ηλεκτρονικούς επισκέπτες. Συνεπώς το κοινό μας δεν περιορίζεται στους κλασικούς – παραδοσιακούς ερευνητές των Αναγνωστηρίων, οι οποίοι πρέπει υποχρεωτικά να μας επισκέπτονται, αλλά διευρύνεται περιλαμβάνοντας και διαδικτυακούς χρήστες, στην εξυπηρέτηση των οποίων δίνεται επίσης μεγάλη βαρύτητα. Οποιοσδήποτε μπορεί –έστω και στοιχειωδώς- να χειριστεί Η/Υ, έχει τη δυνατότητα οποιαδήποτε ώρα του 24ωρου, από οποιοδήποτε μέρος της γης, να μελετήσει τα ψηφιακά αρχεία μας. Είναι τα καλά της τεχνολογικής εποχής μας.

Στα ΓΑΚ Μαγνησίας έχουμε ψηφιοποιήσει 330.000 σελίδες. Πρόκειται για αρχεία συμβολαιογράφων του Βόλου και για τα αρχεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης Σκοπέλου που παραλάβαμε από το Λύκειο. Επιλέξαμε τα συμβολαιογραφικά λόγω της παλαιότητάς τους, της πυκνής ζήτησής τους και της φθοράς του πρωτότυπου.

Το κριτήριο για τα εκπαιδευτικά της Σκοπέλου ήταν καθαρά ιστορικής φύσεως, χάρη στην σημαντική εκπαιδευτική παράδοσή της. Ως γνωστό, στο νησί του Καισάριου Δαπόντε και του Παύλου Νιρβάνα, είχε αναπτυχθεί αξιόλογη εκπαιδευτική δραστηριότητα ήδη από τα τέλη της τουρκοκρατίας, συμβάλλονατς στην ανύψωση του μορφωτικού επιπέδου των κατοίκων του. Όχι τυχαία, οι Δημητριείς συγγραφείς της «Νεωτερικής Γεωγραφίας» οι Δανιήλ Φιλιππίδης και Γρηγόριος Κωνσταντάς το 1791 χαρακτήριζαν τη Σκόπελο ως το αξιολογότερο νησί των Βορείων Σποράδων λόγω της «φιλοπονίας και φιλεργίας» των κατοίκων.

Από το 1825 (κατά τη διάρκεια της Επανάστασης) λειτουργούσε «Ελληνικό» σχολείο (σχολείο δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης), που ευτύχησε να έχει πολύ αξιόλογους σχολάρχες, χάρη στους οποίους απέκτησε φήμη και προσέλκυσε μαθητές και από άλλες περιοχές.

Μεταξύ των μαθητών του 19ου αιώνα αξίζει να μνημονευθούν ο Κωνσταντίνος Αποστολίδης Κουμιώτης (1810-1888), πατέρας του ποιητή Παύλου Νιρβάνα, άτομο εξαιρετικά φιλόκαλο και φιλόμουσο, η Σκυριανή Φροσύνη Μάρου, η γνωστή μετέπειτα ποιήτρια Ευφροσύνη Σαμαρτζίδου (1810-1877), ο Σκοπελίτης λόγιος Ιωάννης Δρακιώτης (γεν. 1822), ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, ο Φίλιππος Καμβαΐλιας, ο Δούλης Δουλίδης κ.ά. Επίσης σημαντικοί δάσκαλοι, όπως οι Ιωάννης Σφοίνης, Αλέξανδρος Καμπάνης, Νικόλαος Γεωργάρας, πρόσφατα (δεκαετία 1920) ο Βασίλης Τατάκης.

Τα εκπαιδευτικά αρχεία ανήκουν στα εξής σχολεία: Ελληνικό Σχολείο (1841-1929), Ημιγυμνάσιο (1929-1939), Αστικό (1939-1963), Γυμνασιακό Παράρτημα και πλήρες Γυμνάσιο (1946-1977), καθώς και 3τάξιο Λύκειο (1976-1986).

Το Ελληνικό σχολείο (το γνωστό σχολαρχείο) ήταν 3τάξιο, ήταν μετά το 4τάξιο Δημοτικό και ακολουθούσε (μετά το Ελληνικό) το 4τάξιο Γυμνάσιο. Αυτή η δομή θεσπίσθηκε από τη βαυαροκρατία και το Ελληνικό λειτούργησε μέχρι το 1929, οπότε καταργήθηκε με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση εκείνου του έτους. Από το 1929 θεσπίσθηκε 6τάξιο Δημοτικό και 6τάξιο Γυμνάσιο. Όπου δεν μπορούσε να συντηρηθεί πλήρες Γυμνάσιο, λειτουργούσε Ημιγυμνάσιο με τις πρώτες μόνο τάξεις, όπως συνέβη εδώ.

Το Αστικό Σχολείο είχε θεσπισθεί το 1933 (ν. 5874/1933), αλλά εφαρμόσθηκε επί Μεταξά το 1939, ήταν 3τάξιο (μετά το 4τάξιο Δημοτικό) και λειτουργούσε παράλληλα με το 6τάξιο Γυμνάσιο. Οι απόφοιτοι του Αστικού μπορούσαν μετά να φοιτήσουν στο Διδασκαλείο Δημοτικής. Εκπαίδευσης, στη Ναυτική Σχολή Δοκίμων ή σε Τεχνικές Σχολές.

Τα Αστικά σχολεία είχαν βασικό τους αντικείμενο τη διδασκαλία στα παιδιά κάποιων επαγγελματικών γνώσεων σχετικών με την περιοχή που ζούσαν (αλιεία, κτηνοτροφία, μελισσοκομία).

Τα αρχεία αυτών των σχολείων περιέχουν κυρίως Ελέγχους Γενικούς, Ειδικούς ή Μηνιαίους, Μαθητολόγια, Πρακτικά συνεδριάσεων του συλλόγου διδασκόντων και Πιστοποιητικά Σπουδής.

Πολύ ενδιαφέρον παρουσιάζει η φοίτηση στο Ελληνικό σχολείο το 1865-66 του Σκιαθίτη Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, εγγεγραμμένου ως Αλέξανδρου Αδαμαντίου ιερέως. Κατά τον αρχαιολόγο και ιστορικό Αδαμάντιο Σάμψων, ο ελληνοδιδάσκαλος Ιωάννης Καμπάνης μετέτρεψε το επίθετό του σε Αδαμαντιάδη (κατά τη συνήθεια της εποχής) και πολύ αργότερα ο ίδιος υιοθέτησε το Παπαδιαμάντης.