Καρκίνος του μαστού: Ψυχοκοινωνικές παράμετροι που σχετίζονται με το βίωμα της ασθένειας

Γράφει η

Μαρία Καφαντάρη

Ψυχολόγος

Η διάγνωση μιας ασθένειας, όπως ο καρκίνος του μαστού, επιφέρει μια σειρά επιπτώσεων και αλλαγών στη ζωή μιας γυναίκας, σε διάφορα επίπεδα. Παρότι τα ποσοστά θνησιμότητας είναι μικρότερα σε σχέση με το παρελθόν, κυρίως λόγω της έγκαιρης διάγνωσης της ασθένειας, και παρά την ύπαρξη συχνά μιας καλής πρόγνωσης, η διάγνωση του καρκίνου του μαστού, δεν παύει να αποτελεί ένα πολύ στρεσογόνο γεγονός, τόσο για την ίδια την ασθενή, όσο και για το οικογενειακό της περιβάλλον.

Το πρώτο στάδιο της διάγνωσης της ασθένειας

Ο αντίκτυπος της διάγνωσης σε ψυχικό επίπεδο και ταυτόχρονα η δυνατότητα προσαρμογής της στη νέα συνθήκη της ασθένειας, για μια γυναίκα σχετίζεται με κάποιες παραμέτρους, όπως:

η σοβαρότητα της ασθένειας,

τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας της ίδιας,

το ιστορικό ψυχικής πάθησης (αν υπάρχει),

η ύπαρξη ή όχι υποστηρικτικού δικτύου,

η ηλικία της και η φάση ζωής στην οποία βρίσκεται,

οι γνωστικές αποδόσεις και εκτιμήσεις σχετικά με την ασθένεια,

το αίσθημα ελέγχου σε σχέση με αυτή

και τέλος οι διαθέσιμοι τρόποι διαχείρισης της ασθένειας από την ίδια, τόσο σε πρακτικό όσο και σε ψυχολογικό επίπεδο.

Η διάγνωση του καρκίνου και ο επαναπροσδιορισμός στο νόημα της ύπαρξης

Ένα σημαντικό θέμα που εγείρεται συνήθως στο άκουσμα της διάγνωσης του καρκίνου, αφορά το αίσθημα της «απειλής» που βιώνει η γυναίκα ασθενής σε σχέση με την υγεία και κυρίως τη ζωής της. Η ασθενής έρχεται «αντιμέτωπη» με το υπαρξιακό θέμα της δικής της «θνητότητας» και πλέον έχει να επαναπροσδιορίσει το νόημα της ύπαρξης της, να αλλάξει προτεραιότητες πιθανά και να ιεραρχήσει εκ νέου «τι είναι σημαντικό» για εκείνη.

Σε ψυχικό επίπεδο, τα συναισθήματα που βιώνει, είναι συνήθως η θλίψη, ο φόβος, ο θυμός, η ανησυχία και το άγχος, τα οποία σχετίζονται με τη σοβαρότητα της διάγνωσης, την αβεβαιότητα για την πορεία της ασθένειας, αλλά και την όλη διαδικασία της θεραπείας. Η πλειοψηφία των γυναικών μετά το πρώτο σοκ της διάγνωσης, σύμφωνα με την υπάρχουσα βιβλιογραφία, φαίνεται να παρουσιάζει με τον καιρό μια σχετικά λειτουργική ψυχική προσαρμογή στη νέα πραγματικότητα που δημιουργεί ο καρκίνος, χωρίς φυσικά να λείπουν και οι περιπτώσεις όπου αναπτύσσεται ψυχοπαθολογία, με κυρίαρχη διαταραχή την κατάθλιψη. Τα συναισθήματα αυτά μπορεί να εναλλάσσονται ή να συνυπάρχουν και σίγουρα ακολουθούν μια εξέλιξη όσο προχωρά η ασθενής από το πρώτο στάδιο της διάγνωσης, στο στάδιο της θεραπείας, των επανελέγχων και της αποκατάστασης.

Το στάδιο της θεραπείας του καρκίνου του μαστού

Μια σημαντική παράμετρος που αφορά τις γυναίκες που υποβάλλονται σε θεραπεία για τον καρκίνο του μαστού (μαστεκτομή, χημειοθεραπεία, ορμονοθεραπεία κτλ) αποτελούν και οι αλλαγές στο σώμα τους λόγω αυτής, και φυσικά η αλλαγή της δικής τους αντίληψης για την εικόνα του εαυτού τους. Δεδομένου, ότι η αυτοεικόνα μιας γυναίκας σχετίζεται άμεσα με κάποια στοιχεία της εμφάνισης της που συνδέονται με την ταυτότητα του φύλου της ως γυναίκα, οι αλλαγές που συμβαίνουν λόγω των θεραπειών στο επίπεδο αυτό, πχ. απώλεια μαλλιών, αλλαγές στη libido, στη γονιμότητα (σε νέες γυναίκες), η απώλεια του στήθους λόγω μαστεκτομής κτλ, «πλήττουν» σημαντικά στοιχεία της θηλυκότητας της, και έτσι διαταράσσεται η μέχρι τότε εικόνα του εαυτού. Στην περίπτωση αυτή, η ασθενής έχει να διαχειριστεί αυτές τις αλλαγές και να αποδεχτεί τη νέα εικόνα του σώματος της, γεγονός που αποτελεί έναν επιπλέον στρεσογόνο παράγοντα, καθώς μοιάζει να πρέπει να περάσει και από μια διαδικασία «πένθους», με τη συμβολική έννοια, για τις απώλειες που βιώνει στο επίπεδο αυτό.

Η διαταραχή της οικογενειακής σχέσης της γυναίκας

Επιπλέον, η διάγνωση του καρκίνου επιφέρει συχνά αλλαγές και στο επίπεδο των στενών διαπροσωπικών σχέσεων της γυναίκας, στη σχέση της δηλαδή με τον σύζυγο ή σύντροφο της. Αυτή η «διατάραξη» της δυναμικής της σχέσης του ζευγαριού συχνά βέβαια σχετίζεται και με την ποιότητα της σχέσης του ζευγαριού πριν τη διάγνωση για παράδειγμα, προβλήματα στην επικοινωνία ή/και στη σεξουαλική ζωή του ζευγαριού που προϋπήρχαν, είναι ένας πιθανά κακός προγνωστικός παράγοντας για τη σχέση του ζευγαριού, στο πλαίσιο της νέας συνθήκης της ασθένειας, δεδομένου ότι η ισορροπία της σχέσης αλλάζει, όπως πιθανά και οι ρόλοι που μέχρι τότε είχε το κάθε μέλος του ζευγαριού.

Ένα άλλο σημαντικό ζήτημα για τις νέες γυναίκες με καρκίνο μαστού που είναι μητέρες, είναι οι πρακτικές και συναισθηματικές δυσκολίες που αφορούν την φροντίδα των παιδιών τους. Οι δυσκολίες αφορούν την ανακοίνωση της ασθένειας σε αυτά, τα πρακτικά ζητήματα της καθημερινής φροντίδας τους, τους φόβους που εγείρονται στη μητέρα αν θα είναι μαζί τους όσο μεγαλώνουν κτλ.

Οι μεταβλητές προσαρμογής της γυναίκας ασθενούς

Σε σχέση λοιπόν με τη διαχείριση των παραπάνω ζητημάτων που προκύπτουν από τη διάγνωση του καρκίνο του μαστού, από την ίδια την ασθενή και το περιβάλλον της, θα πρέπει να αναφερθούν κάποιες μεταβλητές, οι οποίες συσχετίζονται με την εμπειρία (σύμφωνα με έρευνες, σε επίπεδο έναρξης αλλά και πρόγνωσης) του καρκίνου, και συνεπώς παίζουν ρόλο στην προσαρμογή της γυναίκας ασθενούς στη νέα αυτή συνθήκη.

Η διάγνωση του καρκίνου του μαστού είναι πολύ πιθανό να προκαλέσει αισθήματα αβοηθησίας και απώλειας του ελέγχου στη γυναίκα που νοσεί, ειδικά σε πρώτη φάση, τα οποία με τη σειρά τους, σχετίζονται με αυξημένη ανησυχία, άγχος και καταθλιπτικό συναίσθημα.

Έρευνες έχουν δείξει ότι το αίσθημα της απώλειας ελέγχου στην περίπτωση του καρκίνου του μαστού, σχετίζεται με την αύξηση των πιθανοτήτων επανεμφάνισης της νόσου και θανάτου από αυτήν.

Η διατήρηση (ή ανάκτηση) του αισθήματος ελέγχου από την άλλη, σχετίζεται με την προοπτική της καλύτερης πορείας της υγείας της ασθενούς. Άμεσα σχετιζόμενη με αυτό είναι η αποδοχή της νέας πραγματικότητας · η αποδοχή της ασθένειας βοηθά στην ανάκτηση του αισθήματος ελέγχου σε σχέση με αυτή, ότι δλδ η ασθενής δεν είναι «έρμαιο» της κατάστασης αλλά μπορεί να έχει λόγο στη λήψη αποφάσεων, στον προγραμματισμό ζητημάτων που αφορούν την θεραπεία της, αλλά και στη ζωή της εν γένει.

Η έκφραση των συναισθημάτων επίσης, φαίνεται να συσχετίζεται θετικά με την υγεία. Η δυνατότητα λοιπόν για την ασθενή με καρκίνο να αναγνωρίζει το συναίσθημα της και να έχει τη δυνατότητα να μιλήσει για αυτό και γενικά να εκφραστεί, συνήθως είναι βοηθητικό και ανακουφιστικό. Ο θετικός αντίκτυπος της συναισθηματικής έκφρασης αφορά τόσο την πορεία της ψυχικής όσο και της σωματικής της υγείας. Σημαντική τελικά φαίνεται να είναι η έκφραση όλων των συναισθημάτων –και των «αρνητικών»- από το άτομο που νοσεί, και όχι απαραίτητα η ύπαρξη και διατήρηση μόνο των λεγόμενων «θετικών».

Η κοινωνική υποστήριξη, σύμφωνα με διάφορες μελέτες φαίνεται να είναι ένας ακόμη καλός προγνωστικός παράγοντας για την εξέλιξη της νόσου αλλά και της αύξησης του προσδόκιμου ζωής σε γυναίκες με καρκίνο του μαστού. Η υποστήριξη από το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον συμβάλλει στη βελτίωση της ποιότητας ζωής της ασθενούς, σε πρακτικό και ψυχολογικό επίπεδο, μέσω της κάλυψης των αναγκών που προκύπτουν, από το οικείο της περιβάλλον. Οικογένεια, φίλοι και το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον της γυναίκας, δρώντας υποστηρικτικά, προσφέρουν μια σημαντική ψυχική ενδυνάμωση και καταλύουν έτσι την κοινωνική απομόνωση που μπορεί να νιώθει η ασθενής ενώ παράλληλα μπορούν να συμβάλλουν στην κάλυψη πρακτικών αναγκών της καθημερινοτητας. Σημαντικό ρόλο σε αυτή την κατεύθυνση, μπορούν να παίξουν και οι ομάδες υποστήριξης των ασθενών με καρκίνο, στο πλαίσιο των οποίων, το κάθε μέλος μπορεί να λάβει υποστήριξη από ομοτίμους και να ανακτήσει την αίσθηση του «ανήκειν».

Τέλος, η πνευματικότητα μπορεί να είναι μια ακόμη σημαντική μεταβλητή για την εμπειρία της ασθενούς με καρκίνο μαστού. Η κάλυψη των πνευματικών αναγκών και αναζητήσεων της ασθενούς μπορεί να δράσει ως «θωράκιση» στο στρεσογόνο γεγονός της ασθένειας που βιώνει. Αυτό προκύπτει και από την ανασκόπηση διάφορων εμπειρικών μελετών σχετικά με τα οφέλη των πνευματικών/θρησκευτικών πρακτικών σε ό,τι αφορά την υγεία. Συγκεκριμένα, υπάρχει θετική συσχέτιση μεταξύ των δυο αυτών μεταβλητών,η οποία αφορά στα εξής: η κάλυψη των πνευματικών αναγκών του ασθενούς συσχετίζεται με καλύτερη ψυχική υγεία, λειτουργικότητα, προσαρμογή, θετικής νοηματοδότησης της εμπειρίας καθώς και με ταχύτερη ανάρρωση και μείωση του επιπέδου πόνου.

Η εμπειρία του καρκίνου του μαστού αποτελεί ένα πολύ στρεσογόνο γεγονός στη ζωή μιας γυναίκας αδιαμφισβήτητα. Ο ψυχολογικός και κοινωνικός αντίκτυπος της όμως, μπορεί να αμβλυνθεί μέσω της ψυχικής της «θωράκισης» και ενδυνάμωσης, οι οποίες μπορούν να επιτευχθούν με τη βοήθεια και υποστήριξη όλων όσων εμπλέκονται στην εμπειρία του καρκίνου, εκτός από την ίδια την ασθενή · οικογένεια, φίλοι, κοινωνικό περιβάλλον και επαγγελματίες υγείας.

_______________________

Μαρία Καφαντάρη

Ψυχολόγος

Msc  Κοινωνικής –Κλινικής Ψυχολογίας Εξαρτήσεων και Ψυχοκοινωνικών προβλημάτων

Συστημική Ψυχοθεραπεύτρια

__________________

* Ένα σύντομο βιογραφικό:

Είμαι απόφοιτη του Τμήματος Ψυχολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης,όπου και συνέχισα τις μεταπτυχιακές μου σπουδές στην Κοινωνική Κλινική Ψυχολογία των Εξαρτήσεων και των Ψυχοκοινωνικών προβλημάτων.

Παραλληλα,εκπαιδεύτηκα για 4 χρόνια στη Συστημική/ Οικογενειακή Ψυχοθεραπεία στο Κέντρο Οικογενειακής Θεραπείας Θεσσαλονίκης.

Στο πλαίσιο της συνεχούς εκπαίδευσης και επιμόρφωσης , έχω παρακολουθήσει σεμινάρια εξ'αποστασεως του Πανεπιστημίου Αιγαίου με γνωστικό αντικείμενο την Θεραπεία μέσω Τέχνης ,διάρκειας ενός έτους καθώς και του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών με θέμα την Ανακουφιστική Φροντίδα,διάρκειας τριών μηνών. Επιπλέον,έχω παρακολουθήσει επιμορφωτικά σεμινάρια και ημερίδες φορέων όπως η Συστημική Εταιρεία Β. Ελλάδας,η Ελληνική Ψυχαναλυτική Εταιρεία ,η Εταιρεία Νόσου Alzheimer κ.α.

Στο πλαίσιο της επαγγελματικής μου πορείας,έχω εργαστεί στο Πρόγραμμα "Βοήθεια στο Σπίτι" ως ψυχολόγος και επιστημονικα υπεύθυνη του Προγράμματος, σε Ειδικό Δημοτικό σχολείο για παιδιά με Αναπτυξιακές Διαταραχές ( ΔΑΔ Βόλου) , στην Κοινωνική Υπηρεσία του Δήμου Σκοπέλου και Καλαμαριάς ως ψυχολόγος,στο Κέντρο Κοινότητας Σκοπέλου και στο σύλλογο υποστήριξης χρόνιων ασθενών και των οικογενειών τους "ΦΑΡΟΣ ΣΚΟΠΕΛΟΥ", ως ψυχολόγος και συντονίστρια του συλλόγου.

Άρθρα μου έχουν δημοσιευθεί στις επιστημονικές ιστοσελίδες www.psychology.gr και www.psychologynow.gr, καθώς και σε ειδησεογραφικά blogs. Επιπλέον ,έχω πραγματοποιήσει ένα ψυχοεκπαιδευτικο σεμινάριο δια ζώσης και διαδικτυακά για φροντιστές ατόμων με ανοια και μια σειρά ενημερωτικών ομιλιών με διάφορες θεματικές ,τόσο για το ευρύ κοινό ,όσο και σε σχολικά πλαίσια για εκπαιδευτικούς,γονείς και μαθητές.

Από το Νοέμβριο του 2021 εργάζομαι ως ψυχολόγος ιδιωτικά στο γραφείο που διατηρώ στην Χώρα της Σκοπέλου και η παροχή υπηρεσιών αφορά συνεδρίες συμβουλευτικής και ψυχοθεραπείας σε άτομα,ζευγάρια και οικογένειες.

Οι συνεδριες πραγματοποιούνται κατόπιν τηλεφωνικου ραντεβού,δια ζώσης και διαδικτυακά.