Ένας εναλλακτικός τρόπος επίλυσης των διαφορών

Tης Ευλαλίας Σπ. Γιακείμη

Δικηγόρου Λάρισας
Μ.Δ.Ε. Εμπορικού Δικαίου Δ.Π.Θ.
Πιστοποιημένης Διαμεσολαβήτριας Ιν.Κα.Δι.Λ.

Τί είναι η διαμεσολάβηση;

Η διαμεσολάβηση αποτελεί ένα καινοτόμο θεσμό που εισήχθη στην ελληνική έννομη τάξη με το ν. 3898/2010 (ΦΕΚ Α΄ 211/16.12.2010) που τιτλοφορείται «Διαμεσολάβηση σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις». Επιχειρώντας να την ορίσουμε, θα λέγαμε πως η διαμεσολάβηση αποτελεί έναν εναλλακτικό τρόπο επίλυσης ιδιωτικών διαφορών με τη βοήθεια ενός ουδέτερου προσώπου ήτοι του διαμεσολαβητή.

Τι δεν είναι η διαμεσολάβηση;

Η διαμεσολάβηση δεν είναι:

Α). Δίκη ή διαιτησία. Με τη διαμεσολάβηση δεν απονέμεται δικαιοσύνη! Είναι ένας εναλλακτικός τρόπος επίλυσης διαφορών και φυσικά ουδείς στερείται το φυσικό του δικαστή λόγω της συμμετοχής του σε αυτή. Ο διαμεσολαβητής δεν προτείνει λύσεις και φυσικά δεν απονέμει δίκαιο. Το μόνο που κάνει όντας ένα τρίτο, αμερόληπτο πρόσωπο είναι να...
εκμαιεύει λύσεις αμοιβαίας αποδοχής από τα μέρη με βάση τα συμφέροντά τους, προσωπικά ή εμπορικά.

Β). Συμβιβασμός. Με τη διαμεσολάβηση η διαφορά δεν μοιράζεται στη μέση. Από την άλλη, δεν υπάρχει νικητής και ηττημένος, όπως στην πολιτική δίκη. Ο διαμεσολαβητής βοηθά τα μέρη να αναπτύξουν δημιουργικές λύσεις για τηνεπίλυση της διαφοράς τους, συχνά μη διαθέσιμες όταν η λύση επιδιώκεται δικαστικά, βάσει των συμφερόντων και αναγκών τους ή συμφωνημένων αντικειμενικών κριτηρίων κατόπιν ρεαλιστικής αξιολόγησης των κινδύνων.

Πως προσφεύγω σε διαμεσολάβηση;

Σύμφωνα με το άρθρ. 3 του ν. 3898/2010, η διαμεσολάβηση είναι δυνατή:

α). αν τα μέρη συμφωνήσουν να προσφύγουν σε διαδικασία διαμεσολάβησης πριν ή κατά τη διάρκεια της δίκης,

β). εφόσον υποδειχθεί ως πρόταση από το δικαστήριο για την επίλυση της διαφοράς,

γ). αν διαταχθεί διαμεσολάβηση από δικαστήριο άλλου κράτους – μέλους ή

δ). αν επιβάλλεται υποχρεωτικά διαμεσολάβηση με νόμο.

Ποιοι μετέχουν στη διαμεσολάβηση;

Στη διαμεσολάβηση συμμετέχουν τα μέρη που έχουν τη διαφορά, υποχρεωτικά οι δικηγόροι τους και ο διαμεσολαβητής.

Γιατί να προσφύγω στη διαμεσολάβηση και όχι στην δικαιοσύνη;

Τα πλεονεκτήματα της διαμεσολάβησης έναντι μίας δίκης στα αστικά δικαστήρια είναι πλείστα όσα, και συγκεκριμένα :

• Με τη διαμεσολάβηση η διαφορά επιλύεται γρήγορα και οικονομικά. Αποφεύγεται η αβέβαιη και πλέον ασύμφορη οικονομικά δικαστική διαμάχη. Ο χρόνος είναι σημαντικός στη διαμεσολάβηση και ως εκ τούτου τα μέρη κατανοώντας ότι η επίλυση της διαφοράς βρίσκεται στα χέρια τους, εκμεταλλεύονται το χρόνο εποικοδομητικά προς επίτευξη μιας αμοιβαίας αποδεκτής λύσης.
• Ευέλικτη και γρήγορη διαδικασία. Δεν υπάρχουν «κανόνες» όπως στην πολιτική δίκη αλλά η διαδικασία καθορίζεται από το διαμεσολαβητή σε συνεννόηση με τα μέρη. Η διάρκεια της διαμεσολάβησης εξαρτάται ουσιαστικά από μέρη, αφού σε αυτά εναπόκειται ο τρόπος επίλυσης της διαφοράς τους. Αλλά και η όλη έκβαση της διαδικασίας της διαμεσολάβησης επαφίεται στη βούληση των μερών, μιας και μπορούν οποιαδήποτε στιγμή να αποχωρήσουν από αυτήν (άρθρ. 8 παρ. 3 ν. 3898/2010).
• Εμπιστευτική διαδικασία. Σύμφωνα με το άρθρ. 8 παρ. 3 του ν. 3898/2010, πληροφορίες που αντλεί ο διαμεσολαβητής στις κατ’ ιδίαν επαφές του με το ένα μέρος δεν κοινολογούνται στο άλλο μέρος χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του. Εν γένει δε η διαμεσολάβηση διεξάγεται κατά τρόπο που να μην παραβιάζεται το απόρρητο αυτής, εκτός εάν τα μέρη αποφασίσουν διαφορετικά (άρθρ. 10 ίδιου νόμου).
• Win - win solution. Με τη διαμεσολάβηση δεν υπάρχει νικητής και ηττημένος, πράγμα που εντοπίζεται με την έκδοση μίας δικαστικής απόφασης. Με τον εν λόγω θεσμό προκρίνεται η win – win solution δηλ. να κερδίζουν και τα δύο μέρη.
• Η λύση διαμορφώνεται «στα μέτρα των μερών». Τα μέρη δεν δεσμεύονται από νομικά επιχειρήματα, αλλά επιλέγουν τη λύση που ικανοποιεί τα αληθινά τους συμφέροντα. Δεν επιδιώκεται ένας συμβιβασμός αλλά στόχος είναι η «δημιουργία αξίας» εστιάζοντας στα συμφέροντα των μερών και όχι στα δικαιώματά τους. Πολλές φορές μάλιστα είναι δυνατή η ένταξη στη διαμεσολάβηση ακόμη και απαιτήσεων («μεγάλωμα πίτας») που δεν σχετίζονται με την αρχική διαφορά, κάτι που δεν είναι δυνατόν στο πλαίσιο της δίκης.
• Διαφύλαξη επιχειρηματικών ή φιλικών σχέσεων. Με τη διαμεσολάβηση αποφεύγεται η αντιδικία. Η διαφορά διευθετείται συμφιλιωτικά επιτρέποντας στα μέρη να συνεχίσουν την επιχειρηματική ή όποια άλλη συνεργασία τους προς όφελος των ιδίων και του ευρύτερου επαγγελματικού ή κοινωνικού τους χώρου. Αντιθέτως, στη δημόσια δίκη οι σχέσεις των μερών σπάνια αποκαθίστανται, ενίοτε δε η αντιδικία γεννά και παράπλευρες διαφορές και δίκες. Ουκ ολίγες είναι οι περιπτώσεις που και τα δύο αντίδικα μέρη είναι δυσαρεστημένα με την έκβαση της δίκης διότι σπάνια η δικαστική απόφαση ικανοποιεί (πλήρως) τις επιδιώξεις τους.
• Στη διαμεσολάβηση δεν υπάρχουν ένδικα μέσα. Αν η διαμεσολάβηση καταλήξει σε θετική έκβαση από την κατάθεση στη γραμματεία του μονομελούς πρωτοδικείου, το πρακτικό διαμεσολάβησης, εφόσον περιέχει συμφωνία των μερών για ύπαρξη αξίωσης που μπορεί να εκτελεστεί αναγκαστικά, αποτελεί εκτελεστό τίτλο.
• Δεν αποκλείεται η προσφυγή στη δικαιοσύνη. Εφόσον η διαμεσολάβηση δεν καταλήξει σε συμφωνία, τα μέρη μπορούν να προσφύγουν στην δικαιοσύνη. Τα δικαιώματά τους δεν θίγονται και η διαδικασία της διαμεσολάβησης θεωρείται «σαν να μην έγινε».
• Η διαδικασία είναι μη δεσμευτική. Τα μέρη συμμετέχουν με δική τους πρωτοβουλία και είναι ελεύθερα να αποχωρήσουν όποτε το επιθυμούν. Εντούτοις, είναι προς το συμφέρον τους να προσεγγίσουν τη διαμεσολάβηση με διάθεση να θέσουν τέρμα στη μεταξύ τους διαφορά.

Ποιες υποθέσεις υπάγονται σε διαμεσολάβηση;

Σε διαμεσολάβηση υπάγονται όλες οι αστικές και εμπορικές υποθέσεις στις οποίες τα μέρη έχουν δικαίωμα διάθεσης του αντικειμένου. Ενδεικτικά :

• διαφορές από ηλεκτρονικό εμπόριο,
• χρηματοοικονομικές και τραπεζικές διαφορές,
• ενδοεταιρικές διαφορές,
• διαφορές επαγγελματικής ευθύνης, όπως ιατρική αμέλεια,
• εργατικές διαφορές π.χ. διαφορές από την καταβολή του μισθού, υπερωριών κλπ., από μεταβολή των όρων εργασίας, από προσβλητική σε βάρος εργαζομένου μεταχείριση ή διακριτική συμπεριφορά, αλλά και παρενόχληση, διαφορές μεταξύ των ίδιων των εργαζομένων κ.λπ. ,
• αθλητικές διαφορές,
• διαφορές μεταξύ ασθενέστερα οικονομικών πολιτών και μεγάλων οργανισμών παροχής υπηρεσιών κοινής ωφέλειας,
• διαφορές από συμβάσεις για προϊόντα, υπηρεσίες, εγκαταστάσεις, εξοπλισμό, προμήθειες, εγγυήσεις, όπως ευθύνη από ελαττωματικά προϊόντα,
• εμπορικές διαφορές, π.χ. διαφωνίες κατά τον τερματισμό ή την αλλαγή όρων σε μακροχρόνιες εμπορικές, διαφορές εντός οικογενειακών επιχειρήσεων καθώς και διαφορές που προκύπτουν κατά την εξυγίανση επιχειρήσεων με οικονομικά προβλήματα,
• εμπορικά σήματα, ευρεσιτεχνία και γενικά διαφορές πνευματικής ιδιοκτησίας,
• ασφαλιστικές διαφορές, ιδίως οι υποθέσεις που αφορούν σε τροχαία ατυχήματα,
• μισθωτικές διαφορές και διαφορές μεταξύ συνιδιοκτητών σε πολυκατοικίες,
• διαφορές σε κατασκευαστικά έργα π.χ. για την τιμολόγηση επιπλέον εργασιών, για εργασίες που έγιναν κακότεχνα,
• εμπράγματες διαφορές πχ. διαφωνία ιδιοκτητών γειτονικών ακινήτων σχετικά με τα όρια των ιδιοκτησιών τους.
• θέματα διατροφής, επιμέλειας και επικοινωνίας τέκνων, διαχωρισμού συζυγικής περιουσίας,
• κληρονομικές διαφορές.

Ποια είναι η διαδικασία της διαμεσολάβησης;

Η διαμεσολάβηση αποτελεί μία διαρθρωμένη διαδικασία με πέντε επιμέρους στάδια. Συγκεκριμένα:

1) Το στάδιο της προετοιμασίας όπου γίνεται η πρώτη επαφή του διαμεσολαβητή με τα μέρη, παρουσιάζεται αναλυτικά η όλη διαδικασία και συμφωνούνται οι όροι διεξαγωγής της διαμεσολάβησης.

2) Το εναρκτήριο στάδιο, το οποίο ξεκινά με μία σύντομη εισαγωγική ομιλία του διαμεσολαβητή σε μια πρώτη κοινή συνάντηση των μερών με αυτόν. Ακολουθούν οι εναρκτήριες παρουσιάσεις των μερών στις οποίες το κάθε μέρος ομιλεί για τη διαφορά από τη δική του σκοπιά.

3) Το διερευνητικό στάδιο της διαμεσολάβησης, όπου πραγματοποιούνται εμπιστευτικές κατ’ ιδίαν συναντήσεις των μερών με το διαμεσολαβητή. Ο τελευταίος προσπαθεί να οικοδομήσει σχέσεις εμπιστοσύνης με τα μέρη, να κατανοήσει τους στόχους της κάθε πλευράς και να προετοιμάσει το έδαφος για τις διαπραγματεύσεις.

4) Το στάδιο της διαπραγμάτευσης, στο οποίο ο διαμεσολαβητής προσπαθεί να φέρει τα μέρη σε μία συμφωνία με γενικούς όρους.

5) Το στάδιο της περάτωσης, κατά το οποίο καταστρώνεται σε λεπτομέρειες η συμφωνία στην οποία κατέληξαν τα μέρη και η οποία θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν βιώσιμη και εφικτή. Καταγράφεται έτσι το συμφωνητικό επίλυσης της διαφοράς και υπογράφεται από τα μέρη και το διαμεσολαβητή. Σε περίπτωση που δεν επιτυγχάνεται συμφωνία συντάσσεται πρακτικό στο οποίο αποτυπώνεται η αποτυχία επίλυσης της διαφοράς με διαμεσολάβηση.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ

Η διαμεσολάβηση εφαρμόζεται εδώ και πολλές δεκαετίες στις ΗΠΑ, τον Καναδά, την Αυστραλία και το Η. Βασίλειο. Την τελευταία μάλιστα δεκαετία εξαπλώθηκε και στον ευρωπαϊκό χώρο, σε χώρες όπως ενδεικτικά τη Γερμανία, Ιταλία, Ισπανία και Βουλγαρία. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό πως στις χώρες που ήδη εφαρμόζεται, το 90% των υπαχθέντων σε διαμεσολάβηση διαφορών, καταλήγουν σε συμφωνία επίλυσης της διαφοράς. Αποδεικνύεται έμπρακτα, λοιπόν, ότι πρόκειται για μία αποτελεσματική και συνάμα οικονομικά συμφέρουσα διαδικασία. Η διαμεσολάβηση έχει αυτοτελή αξία ως μέθοδος επίλυσης των διαφορών. Παύει να είναι μονόδρομος η δικαστική διαμάχη και να εμπλεκόμενα μέρη αποκτούν ενεργό ρόλο στην επίλυση της διαφοράς τους.

Ευλαλία Σπ. Γιακείμη

Δικηγόρος Λάρισας

Μ.Δ.Ε. Εμπορικού Δικαίου Δ.Π.Θ.

Πιστοποιημένη Διαμεσολαβήτρια Ιν.Κα.Δι.Λ.