Η ιστορία του ναού του Αγίου Ελισσαίου στην Οδό Άρεως που συνδέθηκε με τον Παπαδιαμάντη, τον Μωραϊτίδη και τον Παύλο Νιρβάνα

Στην οδό Άρεως 14, κοντά στο Μοναστηράκι και απέναντι από τη Βιβλιοθήκη του Αδριανού βρίσκεται ο μικρός ναός του Αγίου Ελισσαίου, που έχει συνδεθεί με σημαντικές προσωπικότητες από τον χώρο των ελληνικών γραμμάτων.

Το εκκλησάκι οικοδομήθηκε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, στα μέσα του 17ου αιώνα. Ανήκε στην αθηναϊκή οικογένεια Χωματιανού-Λογοθέτη και βρισκόταν μέσα στον κήπο του αρχοντικού της, ερείπια του οποίου σώζονται ακριβώς δίπλα. Ήταν ιδιωτικός ναός αλλά προσβάσιμος στο κοινό.
Στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα έγινε γνωστός για τις αγρυπνίες που τελούνταν εδώ και φιλοξένησε σπουδαίες προσωπικότητες της εποχής: ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, ένας από τους σημαντικότερους έλληνες λογοτέχνες, έψαλλε μαζί με τον εξάδελφό του Αλέξανδρο Μωραϊτίδη, ο μετέπειτα άγιος Νικόλαος Πλανάς λειτουργούσε, ενώ μαρτυρείται και η παρουσία μεταξύ άλλων, των λογοτεχνών Ζαχαρία Παπαντωνίου και Παύλου Νιρβάνα, του συγγραφέα Γιάννη Βλαχογιάννη και του Αγίου Νεκταρίου Πενταπόλεως.

Το 1943-1944, ο τότε ιδιοκτήτης του χώρου, που ήταν και ο τελευταίος, κατεδάφισε μεγάλο τμήμα του ναού, παρά τις αντιδράσεις αρχαιολόγων και αρχιτεκτόνων, και έτσι παρέμεινε μόνο η θεμελίωση και τμήμα του νότιου τοίχου του. Αργότερα, η ιδιοκτησία απαλλοτριώθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού και το 2004 το κτίσμα αποκαταστάθηκε στο μεγαλύτερο μέρος του.

Η μορφή του ναού έως τον 19ο αιώνα είναι γνωστή από περιγραφές και σχέδια περιηγητών. Ήταν μικρός σε διαστάσεις (δε χωρούσε περισσότερα από 50-60 άτομα) και ανήκε στον τύπο της απλής, μονόκλιτης, ξυλόστεγης βασιλικής. Η τοιχοποιία του ήταν απλή, με εντοιχισμένα αρχαία και βυζαντινά ανάγλυφα, ενώ στο εσωτερικό του διέθετε αξιόλογο ζωγραφικό διάκοσμο, ο οποίος καταστράφηκε και αντικαταστάθηκε το 1921 από κατώτερης ποιότητας τοιχογραφίες.

Σήμερα από την αρχική μορφή του ναού σώζονται το δάπεδο, η Αγία Τράπεζα, το μαρμάρινο κατώφλι και σπαράγματα των τοιχογραφιών. Τα γλυπτά που υπήρχαν στην τοιχοποιία έχουν μεταφερθεί στη Βιβλιοθήκη του Αδριανού, ενώ ορισμένα έχουν χρησιμοποιηθεί εκ νέου, όπως το μαρμάρινο αέτωμα με τον σταυρό επάνω από την αψίδα του ιερού.