Νησιωτική Πολιτική: Στρατηγικός και Επιχειρησιακός Σχεδιασμός

Σύνοψη του επιχειρησιακού προγράμματος για τη νησιωτική πολιτική, που παρουσιάστηκε σήμερα (κλικ) στους βουλευτές των νησιωτικών περιοχών από τον Υπουργό Ναυτιλίας και Αιγαίου, Κωστή Μουσουρούλη και τον γενικό γραμματέα Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, Γιάννη Σπιλάνη.

Θέματα Νησιωτικής Πολιτικής

Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των νησιών αποτελούν μόνιμα φυσικά εμπόδια για την επίτευξη ελκυστικότητας και ανταγωνιστικότητας με βάση τα συνήθη κριτήρια που διέπουν το επικρατούν μοντέλο ανάπτυξης (προσπελασιμότητα, οικονομίες κλίμακας και οικονομίες συγκέντρωσης). Έχουν υψηλό κόστος δημιουργίας υποδομών και υπηρεσιών δημοσίου συμφέροντος, υψηλό κόστος παραγωγής για...
τις επιχειρήσεις, υψηλό κόστος διαβίωσης και μειωμένες ευκαιρίες για τους κατοίκους σε σύγκριση με ό,τι συμβαίνει στην ηπειρωτική χώρα.

Τα παραπάνω, αλλά και το μοντέλο ανάπτυξης που έχει ακολουθηθεί, έχουν οδηγήσει τις νησιωτικές οικονομίες να υστερούν σε κατά κεφαλή παραγωγή, ενώ η δομή τους είναι ιδιαίτερα εύθραυστη (μονοκαλλιέργεια τουρισμού παραλίας σε συνδυασμό με δόμηση-παραθερισμό, περιθωριοποιημένος αγροτικός τομέας, απουσία καινοτομιών). Τα ποσοτικά και τα ποιοτικά δημογραφικά χαρακτηριστικά είναι στις περισσότερες περιπτώσεις αρκετά δυσμενή (γήρανση πληθυσμού, χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης και διά βίου κατάρτισης, υψηλή πρόωρη εγκατάλειψη σχολείου), ενώ οι περιβαλλοντικές πιέσεις αυξάνονται με προβλήματα στη ποιότητα του πόσιμου νερού, στην υποβάθμιση του εδάφους (ρύπανση και ερημοποίηση), στη μείωση της βιοποικιλότητας, στην υποβάθμιση του τοπίου και του δομημένου περιβάλλοντος κλπ.

Επίσης, η ασυνέχεια του νησιωτικού χώρου έχει ως συνέπεια η κοινωνικοοικονομική λειτουργία κάθε νησιού προσλαμβάνει τα χαρακτηριστικά μιας “κλειστής οικονομίας”. Παράλληλα, ο νησιωτικός χώρος χαρακτηρίζεται από έντονη περιφερειακότητα. Το γεγονός αυτό έχει ως αποτέλεσμα την ύπαρξη έντονων αναπτυξιακών διαφοροποιήσεων ως προς την ηπειρωτική χώρα, μεταξύ μεγάλων και μικρών νησιών που ανήκουν σε ένα διοικητικό νησιωτικό σύμπλεγμα, αλλά και εντός των νησιών, στις εσωτερικές τους ζώνες, λόγω της προβληματικής προσπελασιμότητάς τους.

Ας υπογραμμιστεί εδώ ότι στο νησιωτικό χώρο οι ενδοπεριφερειακές ανισότητες έχουν πολύ μεγαλύτερη σημασία απ’ ότι στην ηπειρωτική χώρα, διότι η φυσική απομόνωση που δημιουργεί η θάλασσα, δεν επιτρέπει σχεδόν κανενός είδους “όσμωση” μεταξύ νησιών, όπως γίνεται μεταξύ των πόλεων και της ενδοχώρας τους. Παράλληλα, η φέρουσα ικανότητα του κάθε νησιού δεν μπορεί να συνδυαστεί με εκείνη των γειτονικών, έτσι ώστε να «παρακαμφθούν» προβλήματα στενότητας πόρων, ανθρώπινων και φυσικών.

Επομένως, το νησί πρέπει να αποτελεί τη βασική μονάδα ανάλυσης και σχεδιασμού1, γεγονός που πρέπει να αποτυπωθεί και στο διοικητικό σύστημα, διαφοροποιώντας το από εκείνο της ηπειρωτικής χώρας

Το Υπουργείο Ναυτιλίας και Αιγαίου, αξιοποιώντας τις σχετικές προβλέψεις τόσο στην Εθνική όσο και την κοινοτική νομοθεσία2 προωθεί μία ευρωπαϊκή και εθνική νησιωτική πολιτική, με στόχο «το ποιοτικό, το πράσινο και το νησί των ίσων ευκαιριών» σε μια προσπάθεια τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των νησιών να μην λειτουργούν ως μειονεκτήματα αλλά να αξιοποιηθούν ως πλεονεκτήματα.

H νησιωτικότητα στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Ενόψει κυρίως της διαπραγμάτευσης για το δημοσιονομικό πλαίσιο της νέας περιόδου 2014-2020, με έμφαση στην πολιτική της Συνοχής, προτείνουμε τις ακόλουθες βελτιώσεις σύμφωνα με τις αρχές της Εδαφικής Συνοχής3:

• Σε συνέχεια των ευρημάτων της 5ης Έκθεσης για την Οικονομική, Κοινωνική και Χωρική Συνοχή της Ε.Ε., καλύτερη αξιολόγηση του αντίκτυπου της νησιωτικότητας και εφαρμογή ενός περισσότερο προσαρμοσμένου πλαισίου για την αντιμετώπιση των μειονεκτημάτων που αντιμετωπίζουν οι ευρωπαϊκές νησιωτικές περιοχές. Θέτουμε ως στόχο όχι μόνο την ανταγωνιστικότητα αλλά και την κοινωνική διάσταση της οικονομίας.

• Διεύρυνση των κριτηρίων κατάταξης των περιφερειών σε περισσότερο, ενδιάμεσες, ή λιγότερο ανεπτυγμένες, πέραν του κατά κεφαλήν ΑΕΠ, με νέους δείκτες πιο πρόσφορους για την αποτύπωση των χωρικών ανισοτήτων.
• Ειδική μέριμνα για τις ευρωπαϊκές νησιωτικές περιοχές όχι μόνο μέσω της Περιφερειακής Πολιτικής, αλλά όλες τις πολιτικές της Ε.Ε. που έχουν σημαντικές εδαφικές επιπτώσεις στην ανάπτυξη των περιοχών αυτών (πχ πολιτικές ανταγωνισμού, μεταφορών, περιβάλλοντος).

• Να προχωρήσουμε, με τη συμμετοχή όλων των συναρμόδιων φορέων, στη διαπραγμάτευση για τη καθιέρωση ειδικού καθεστώτος για τα νησιά στο πλαίσιο της Πολιτικής Συνοχής). Ειδικότερα, να προβλέπεται οριζόντια μέριμνα για τη νησιωτικότητα στο Ευρωπαϊκό Κοινό Στρατηγικό Πλαίσιο και δημιουργηθεί ειδικό Κεφάλαιο για τη Νησιωτική Πολιτική στο επόμενο ΕΣΠΑ 2014-2020, για την παροχή κρατικών ενισχύσεων σε νησιωτικές επιχειρήσεις και την ανάπτυξη καινοτομίας και μεταφοράς της σε ΜΜΕ των νησιών.

• Συνεκτική και ευέλικτη προσέγγιση όσον αφορά την κατάσταση των νησιωτικών περιοχών, μέσα από ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο (πολιτικό, νομικό και οικονομικό).
• Εφαρμογή της αρχής της αναλογικότητας, προκειμένου να ενισχυθεί η εδαφική συνοχή, δεδομένου ότι η εφαρμογή μιας πολιτικής στα νησιά έχει υψηλότερο κόστος από ότι στην ηπειρωτική χώρα.
• Επανεξέταση και αναδιαμόρφωση των κανόνων διασυνοριακής συνεργασίας.

Για να επιτευχθούν τα ανωτέρω, είναι απαραίτητη η ανάληψη πρωτοβουλιών καθώς και ο συνεχής και συστηματικός διάλογος με όλους τους συναρμόδιους φορείς της Ε.Ε. και των άλλων Κρατών - Μελών και η συμμετοχή της χώρας μας σε όλες τις εκδηλώσεις, συνέδρια και επιτροπές που σχετίζονται με τα θέματα της χωρικής συνοχής και νησιωτικής πολιτικής σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο.

Η νησιωτικότητα στην Ελλάδα

Σε εθνικό επίπεδο, ο σχεδιασμός και η εφαρμογή Ολοκληρωμένης Νησιωτικής Πολιτικής αποτέλεσε πάγιο αίτημα των νησιωτών όλης της χώρας.

Η χάραξη νησιωτικής πολιτικής θα βασιστεί στις παραδοχές ότι τα φυσικά και πολιτιστικά στοιχεία αποτελούν μια προεξέχουσα δυνατότητα για έναν σημαντικό αριθμό νησιών, ενώ η ανταγωνιστικότητα των προϊόντων και των υπηρεσιών που παράγονται στα νησιά δεν θα πρέπει να αναζητείται κύρια από το χαμηλό κόστος παραγωγής, αλλά με βάση άλλα χαρακτηριστικά, όπως η ποιότητα, η ιδιαιτερότητα, η μονοπωλιακή θέση σε συγκεκριμένη αγορά κλπ.

Για μια ολοκληρωμένη και επιτυχημένη Νησιωτική Πολιτική χρειάζεται αποτελεσματικός συντονισμός όλων των εμπλεκόμενων φορέων σε εθνικό και τοπικό επίπεδο με σκοπό τη βελτίωση της παροχής υπηρεσιών προς τους νησιώτες, την ανάπτυξη των τοπικών οικονομιών, τη στήριξη της κοινωνικής ζωής, τη μέριμνα για το περιβάλλον, την προστασία από έκτακτες ανάγκες κλπ.

Στο πλαίσιο των ανωτέρω, το Υπουργείο μας προγραμματίζει τις ακόλουθες δράσεις:

• Να προχωρήσει σε οργανωμένη διαβούλευση με κοινωνικούς και επιχειρηματικούς φορείς, προκειμένου να συζητήσουμε μαζί τους τα κριτήρια εξισορρόπησης για να αντιμετωπιστεί όσο γίνεται πιο αποτελεσματικά, στο πλαίσιο της υφιστάμενης οικονομικής κατάστασης της χώρας, ο κίνδυνος που ενέχει η κρίση για τον κοινωνικό και επιχειρηματικό ιστό των νησιών μας.
• Να ζητήσει τη μεταφορά της εποπτείας του Ερευνητικού Ινστιτούτου Νησιωτικής Πολιτικής (άρθρο 208 του Ν.3852/2010) από το Υπουργείο Εσωτερικών στη Γενική Γραμματεία Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, ενδεχομένως στο πλαίσιο ευρύτερης συνεργασίας με πανεπιστήμιο, έτσι ώστε να μην απαιτηθούν οικονομικοί πόροι.
• Να αιτηθεί φορολογικά και άλλα κίνητρα, όπως η διατήρηση του μειωμένου ΦΠΑ στα νησιά μας, η θέσπιση ΦΠΑ στις μεταφορές και η εξέταση κατάργησης κρατήσεων υπέρ τρίτων στα εισιτήρια.
• Να συσταθεί το Συμβούλιο Νησιωτικής Πολιτικής με τη συμμετοχή της διοίκησης, της αυτοδιοίκησης, επαγγελματικών & νησιωτικών φορέων.
• Παρακολούθηση του νομοθετικού έργου των Υπουργείων και εντοπισμός ρυθμίσεων που μπορούν να λειτουργήσουν ως μοχλοί εξισορρόπησης. Αν οι ρυθμίσεις αυτές προκαλούν οικονομικό κόστος, συντονισμός με το αρμόδιο Υπουργείο.
• Στην ανάπτυξη και ευρεία χρήση των ΤΠΕ στη τυπική εκπαίδευση και στην αναβάθμιση της Τεχνικής Εκπαίδευσης με τη παράλληλη κατάρτιση ενός Σχεδίου Επιμόρφωσης των δημοσίων / δημοτικών υπαλλήλων στα νησιά με τη χρήση των ΤΠΕ.
• Να συνδράμει προς την ανάπτυξη ενός σχεδίου δράσης για τους νέους στη νησιωτική μας χώρα, προκειμένου όχι μόνο να παραμείνουν σε αυτά, αλλά ει δυνατό να αναπτυχθούν κίνητρα που θα προσελκύσουν και άλλους στην επιλογή της αξιοποίησης των δυνατοτήτων των νησιών μας.
• Να προστατευθεί η ελληνική μας ταυτότητα δια της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Για το σκοπό αυτό, θα βοηθούσε ιδιαίτερα, η ολοκληρωμένη προβολή του Αιγαιοπελαγίτικου Πολιτιστικού Αποθέματος, με την παράλληλη υποστήριξη των φορέων για τη διατήρηση, διαχείριση και ενιαία προβολή πολιτιστικής κληρονομιάς σε επίπεδο νησιού-προορισμού. Οι κινήσεις αυτές σε συνδυασμό με την υποστήριξη φορέων για ένταξη στοιχείων της πολιτιστικής κληρονομιάς των νησιών στις λίστες Παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO, καθώς με την προετοιμασία φακέλου για συνολική ένταξη Αιγαίου στη λίστα Παγκόσμιας Κληρονομιάς θα συνέβαλλε σημαντικά στην επίτευξη των εθνικών μας στόχων.
• Ολοκλήρωση των μελετών διαχείρισης προστατευομένων περιοχών & διατήρηση της αυτοτέλειας των φορέων διαχείρισης αυτών στο νησιωτικό χώρο, καθώς και εφαρμογή του Ευρωπαϊκού Κανονισμού για τη προστασία του τοπίου, ενώ κρίνεται σκόπιμη η εξέταση δημιουργίας και διαχείρισης Θαλασσίων Πάρκων & Αποθεμάτων.
• Διαμόρφωση ενός ολοκληρωμένου Ενεργειακού Σχεδιασμού των νησιών μας, με την ανάπτυξη των ΑΠΕ και των Έξυπνων Ενεργειακών Συστημάτων. Ολοκληρώνοντας το σχεδιασμό της Διαχείρισης των Νερών, μέσω των Προγραμμάτων Διαχείρισης Θαλασσίων και Εσωτερικών Υδάτων (ΕΟΧ), με την παράλληλη αξιοποίηση των Προγραμμάτων Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων στα νησιά μας, και την αναβάθμιση της ενεργειακής κατάστασης των κτιρίων των νησιών μας, θα εξοικονομήσουμε σημαντικά χρηματικά ποσά, ενώ δεν θα επιβαρύνουμε περαιτέρω το φυσικό μας περιβάλλον, αυξάνοντας παράλληλα το βιοτικό επίπεδο του πληθυσμού μας.
• Στήριξη της απασχόλησης των ανέργων και των ευπαθών κοινωνικών ομάδων στα νησιά μέσω τοπικών σχεδίων για την απασχόληση, την αξιοποίηση ευρωπαϊκών προγραμμάτων στον νησιωτικό χώρο (πχ. ξενοδοχειακές επιχειρήσεις, αυτοδιοίκηση, ευπαθείς κοινωνικές ομάδες κλπ) και τον επανασχεδιασμό Δομών Κοινωνικής Ασφάλισης και Πρόνοιας για την εξυπηρέτηση εργαζομένων, ανέργων και γενικότερα πολιτών στον χώρο αυτό.
• Προώθηση Προϊόντων Ποιότητας στα νησιά, μέσω της ανάπτυξης Σχεδίου για την εφαρμογή ειδικών ρυθμίσεων στα νησιά, στο πλαίσιο των Λιγότερο Ευνοημένων Περιοχών (ΛΕΠ).
• Υγεία:
  • Αναβάθμιση α) της πρωτοβάθμιας υγείας: για μόνιμους κατοίκους και επισκέπτες των νησιών μας, η οποία εστιάζεται κυρίως στην αντικατάσταση αγροτικών ιατρών με ιατρούς γενικής ιατρικής, στην εξασφάλιση τουλάχιστον του απαραίτητου εξοπλισμού των ιατρείων για αποφυγή μετακίνησης ασθενών (αιματολογικό, καρδιολογικό, υπέρηχο), σύνδεση με κεντρικά νοσοκομεία για γνωμάτευση, κινητές μονάδες προληπτικής ιατρικής για κάλυψη μικρών νησιών (πχ. Δελφίνι της Ζωής και της Ελπίδας) αλλά και β) της δευτεροβάθμιας υγείας που στοχεύει στη διατήρηση της μέγιστης αυτονομίας /αυτοτέλειας νησιωτικών νοσοκομείων.
  • Να δοθούν κίνητρα στελέχωσης των νησιωτικών μας νοσοκομείων
  • Να θεσπιστούν κριτήρια αξιολόγησης των μονάδων υγείας στα νησιά,
  • Να γίνει επανεξέταση του συστήματος διακομιδής των ασθενών.
• Για την υδροδότηση των άνυδρων νησιών, στόχος μας είναι να ολοκληρώσουμε τις εγκαταστάσεις και τη λειτουργία μονάδων αφαλάτωσης, έτσι ώστε να σταματήσει η μεταφορά νερού με υδροφόρα πλοία.
  
  Περιβάλλον:

• Προώθηση του ΠΔ και των ΥΑ που τροποποιούν τα ρυμοτομικά σχέδια και τις πολεοδομικές μελέτες σε διάφορα νησιά του Αιγαίου.
• Σε συνεννόηση με το Υπουργείο Περιβάλλοντος, επαναφορά του από 2009 σχεδίου χωροταξικού σχεδιασμού για το νησιωτικό και παράκτιο χώρο, δεδομένου ότι καθόριζε χρήσεις γης, θέσπιζε όρους δόμησης του παράκτιου χώρου και γενικότερα αντιμετώπιζε πολλές οικονομικές και κοινωνικές ανάγκες στα νησιά.
• Προστασία του θαλασσίου περιβάλλοντος, καθαρή ναυσιπλοΐα, έλεγχος και διαχείριση αποβλήτων των πλοίων. 
  
  

  ----------------

  1. Για την ΕΛΣΤΑΤ και τη EUROSTAT η χωρική ενότητα νησί δεν υπάρχει, γεγονός που δυσκολεύει τη συγκέντρωση στοιχείων και κατ’ επέκταση την ανάλυση.

  2. Βλ. μεταξύ άλλων στο Σύνταγμα τα άρθρα 101 παρ. 4 «Ο κοινός νομοθέτης και η Διοίκηση, όταν δρουν κανονιστικά, υποχρεούνται να λαμβάνουν υπόψη τις ιδιαίτερες συνθήκες των νησιωτικών και ορεινών περιοχών, μεριμνώντας για την ανάπτυξη τους» και 106 παρ. 1 «… Λαμβάνει τα επιβαλλόμενα μέτρα για την αξιοποίηση των πηγών του εθνικού πλούτου, από την ατμόσφαιρα και τα υπόγεια ή υποθαλάσσια κοιτάσματα, για την προώθηση της περιφερειακής ανάπτυξης και την προαγωγή ιδίως της οικονομίας, των ορεινών, νησιωτικών και παραμεθόριων περιοχών» του, και στο άρθρο 174 παράγραφος 3 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης: «[...] περιοχές που πλήττονται από σοβαρά και μόνιμα φυσικά ή δημογραφικά προβλήματα όπως είναι οι ιδιαίτερα αραιοκατοικημένες περιοχές και οι νησιωτικές, διασυνοριακές και ορεινές περιοχές».

  3. Η αρχή της "εδαφικής συνοχής" (τίτλος XVII), μπορεί να οριστεί ως ο Κοινοτικός στόχος του οποίου ο σκοπός είναι να επιτραπεί στους κατοίκους των διαφόρων περιοχών της Ε.Ε. να επωφεληθούν, κατά τρόπο ισότιμο από τις βασικές ελευθερίες που καθορίζονται στη Συνθήκη και εφαρμόζονται μέσω των Κοινοτικών Πολιτικών, λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι, στην πράξη, η ικανότητα των ανθρώπων να ταξιδεύουν-μετακινούνται, η πρόσβασή τους στα αγαθά, στις υπηρεσίες, στα κεφάλαια ή στη γνώση, επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τα γεωγραφικά ή δημογραφικά χαρακτηριστικά των εδαφών αυτών.