Τοπικές καλλιέργειες - Υπάρχουν προοπτικές;

Γράφει η Νίνα Σ. Διονυσίου

Δρ. Γεωπόνος, Εδαφολόγος

Επιστημονικός Συνεργάτης Α.Π.Θ.

Τα τελευταία χρόνια, εξαιτίας των συνεχόμενων διατροφικών σκανδάλων που έχουν κλονίσει την εμπιστοσύνη των καταναλωτών ως προς τις μεγάλες εταιρίες παραγωγής, συσκευασίας και πώλησης αγροτικών προϊόντων, παρατηρείται μια αυξημένη ζήτηση από τους καταναλωτές για τοπικά αγροτικά προϊόντα.

Οι τοπικές ποικιλίες είναι αποτέλεσμα της μακροχρόνιας εξελικτικής γενετικής διαδικασίας και της επιλογής από τους αγρότες, για εκατοντάδες χρόνια.

Διακρίνονται για την προσαρμοστικότητά τους στις τοπικές εδαφοκλιματικές συνθήκες, είναι συνήθως πιο ανθεκτικές σε εχθρούς και ασθένειες, χρειάζονται λιγότερο νερό και λιπάνσεις, είναι κατάλληλες για βιολογική γεωργία και παρουσιάζουν αξιόλογα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά όπως γεύση και άρωμα.

Λόγω των παραπάνω, πολλές από αυτές γίνονται περιζήτητες από...
τους καταναλωτές. Ποιός δεν έχει ακούσει ή γευτεί το κρασί από το Ξινόμαυρο Νάουσας, το λάδι από την ποικιλία Κορωνέικη, τα φασόλια Πρεσπών, την Τσακώνικη μελιτζάνα, τα μανταρίνια Χίου, τη φάβα Σαντορίνης, και το δικό μας Δαμάσκηνο Σκοπέλου. Και να σκεφτεί κανείς ότι αυτά τα προϊόντα αποτελούν μόνο λίγα παραδείγματα διαδεδομένων τοπικών ποικιλιών.

Η ύπαρξη και δημιουργία των τοπικών γεωργικών καλλιεργειών είναι συνυφασμένη με την ιστορία και τον πολιτισμό της τοπικής κοινωνίας. Περά από την οικονομική διάστασή τους αποτελούν ένα κομμάτι της πολιτισμικής πραγματικότητας κάθε περιοχής με ιστορική υπόσταση που χάνεται στα βάθη των αιώνων. Συνδέονται με τον τρόπο έκφρασης της καθημερινότητας, τη διαμόρφωση της τοπικής κοινωνικότητας, τη διατήρηση των εθίμων, των νοοτροπιών και των συμπεριφορών και προάγουν την τοπική γαστρονομία.

Βέβαια, δεν θα πρέπει να αγνοήσει κανείς ότι οι η καλλιέργεια των τοπικών ποικιλιών έχει τα δικά της μειονεκτήματα, όπως την ευπάθεια των προϊόντων, την μικρή παραγωγή, την δυσκολία προσαρμογής  τους σε εντατικά συστήματα παραγωγής.

Με την πάροδο του χρόνου, οι τοπικές ποικιλίες εξαφανίζονται λόγω κοινωνικών αλλά και βιολογικών αιτιών (για παράδειγμα της ενασχόλησης του πληθυσμού με επαγγέλματα που δεν έχουν σχέση με τη γη και της γενετικής διάβρωσης και της εντατικής γεωργίας αντίστοιχα). Απώλειά τους σημαίνει ότι χάνεται για πάντα γενετικό υλικό το οποίο είναι προσαρμοσμένο στις ιδιαίτερες συνθήκες ενός τόπου και περιέχει χρήσιμη γενετική ποικιλότητα.

Οι νησιωτικές περιοχές λόγω του κλειστού και προστατευμένου οικοσυστήματος, των εδαφολογικών και κλιματικών συνθηκών και της περιορισμένης καλλιεργήσιμης γης και αγροτικής εκμηχάνισης διατήρησαν σε μεγάλο βαθμό τις τοπικές τους ποικιλίες.

Αξίζει να υπενθυμίσω για τη Σκόπελο, ότι πέρα από το γνωστό πλέον παντού Δαμάσκηνο Σκοπέλου, στο νησί φύεται το γνωστό για τους δενδροκόμους Αχλάδι Σκοπέλου, το οποίο έχει ιδιαίτερη γεύση, είναι χυμώδες, σκληρό και πολύ αρωματικό όμως λόγω του σχήματός του εγκαταλείφτηκε εμπορικά. Επίσης, η παραγωγή ελιάς, μελιού και αμύγδαλου δεν μπορεί να αγνοηθεί. Η Σκόπελος στις αρχές του 5ου π.Χ. αιώνα, γνώρισε μεγάλη οικονομική ακμή που οφειλόταν στην εύφορη γη και στα περίφημα αμπέλια της. Το κρασί της ήταν ξακουστό ως «Πεπαρήθιος Οίνος» και τα καράβια το μετέφεραν στα πέρατα της γης. Ωστόσο, δεν είναι κρίμα σήμερα το νησί να μην διατηρεί κάτι από τη φημισμένη οινοπαραγωγική ιστορία του;

«Πίσω στη γη την οποία είχαμε εγκαταλείψει τελείως για να σωθούμε», είπε ο πρόεδρος της Δημοκρατίας Κάρολος Παπούλιας μετά τη συνάντησή του με διακριθέντες αγρότες, και «Η Ελλάδα μπορεί να μας θρέψει και να μας κάνει πλούσιους ψυχικά και υλικά με τρόπους και πόρους που βρίσκονται σε ύπνωση», συμπληρώνει ο Χιώτης συγγραφέας Γιάννης Μακρυδάκης.

Μεσούσης λοιπόν της οικονομικής κρίσης ας φλερτάρουμε οι νέοι με την ιδέα επιστροφής στις τοπικές αγροτικές καλλιέργειες έχοντας ως κίνητρο το κέρδος σε συνδυασμό με την παραγωγή ποιοτικών και ασφαλών γεωργικών προϊόντων. Με τη βοήθεια των τοπικών και κεντρικών αρχών και τη συνεργασία των ειδικών επιστημόνων, με γνώμονα τη στήριξη της αειφόρου γεωργίας, την ανάπτυξη της τοπικής οικονομίας, τη διάσωση της ιστορικής παράδοσης και της πολιτιστικής κληρονομιάς και τέλος την αποφυγή της εξάρτησης της τοπικής οικονομικής δραστηριότητας μόνο από τον τουρισμό, είναι σημαντικό να βρεθούν και να διασωθούν αυτές τις γεωργικές, τοπικές ποικιλίες πριν χαθούν οριστικά.

Νίνα Σ. Διονυσίου

Δρ. Γεωπόνος, Εδαφολόγος

Επιστημονικός Συνεργάτης Α.Π.Θ.