H επαναστατική δράση των Σκοπελιτών στον περιελλαδικό χώρο (Μολδοβλαχία - Αλεξάνδρεια)

Επιμέλεια - παρουσίαση στον πολυχώρο «Ορφέας»

Γιώργος Στ. Σοφικίτης

Παρά τις αντιξοότητες, η Ελλάδα γιορτάζει τα 200 χρόνια της Παλιγεννεσίας και κάθε τόπος είναι λογικό να προβάλει τη δική του προσφορά. Στην περίπτωσή μας  είμαστε τυχεροί. Γιατί η Σκόπελος, παρά το μικρό της μέγεθος, είχε συμβολή δυσανάλογα μεγάλη. Ο τόπος μας, τον 19ο αιώνα βρισκόταν σε σημαντική ακμή. Με πληθυσμό 8.000 κατοίκων, ανθηρή οικονομία και έναν ισχυρό εμπορικό στόλο. Στις στατιστικές του Αδαμαντίου Κοραή το 1803 και του Φρανσουά Πουκεβίλ το 1816, η Σκόπελος είναι η έκτη δύναμη στο Αιγαίο με 35 ιστιοφόρα, 525 ναύτες και 140 κανόνια, πιο ισχυρή από νησιά με μεγαλύτερο πληθυσμό και έκταση.

Οι μεγαλύτερες ναυτικές δυνάμεις στο Αιγαίο (1803-1816) (στατιστικές Αδαμαντίου Κοραή και Φρανσουά Πουκεβίλ)

Σύμφωνα με υπογεγραμμένα Μητρώα Αγωνιστών, μαρτυρείται η δράση των ναυτών μας, σχεδόν σε όλο τον ελλαδικό χώρο: στο Άγιον Όρος, τον Αμβρακικό Κόλπο, τον Βόλο, τα Δαρδανέλλια, την Ερεσσό της Λέσβου, τον Εύριπο, την Κω, τη Μεθώνη, το Μεσολόγγι, την Πάτρα, τη Σάμο, τη Σκιάθο, τη Σούδα Χανίων, το Τρίκερι, τη Χαλκιδική, τη Χίο, τα Ψαρά καθώς και η παρουσία Σκοπελιτών, γηγενών και προσφύγων σε χερσαίες επιχειρήσεις. Στο σημείο αυτό, ας θυμηθούμε τα ονόματα των έξι πεσόντων που μας είναι γνωστά: Λάζος Γεώργιος (σκοτώθηκε στην Αλαμάνα, το 1821), Θεοχαρόπουλος Ιωάννης (στα Δερβενάκια, το 1822), Κατσικογιάννης Γεώργιος (σε άγνωστη τοποθεσία, το 1824), Παπαδόπουλος Ευστράτιος (στη Θάσο, το 1827), Θεοχαρόπουλος Αθανάσιος (στο Ναβαρίνο, το 1827) και Παπουτσής Κωνσταντίνος (επίσης το 1827).

Η επαναστατική δράση των Σκοπελιτών στον ελλαδικό χώρο

Όμως, η επαναστατική δράση των Σκοπελιτών ξεπέρασε τον ελλαδικό χώρο και επεκτάθηκε στον περιελλαδικό όπως είχε συμβεί με την εμπορική τους δράση. Θα έχετε υπόψη σας την «Κάθοδο των Μυρίων». Απόψε, θα αναφερθούμε στην «Κάθοδο των Χιλίων». Όπως είναι γνωστό, η Επανάσταση ξεκίνησε από τη Μολδοβλαχία καθώς υπήρχε η ελπίδα να ξεσηκωθούν κι άλλοι βαλκανικοί λαοί . Σκοπελίτες εθελοντές ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα του Αλεξάνδρου Υψηλάντη : «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος». Κάποιοι από αυτούς ήρθαν από πόλεις της Μαύρης Θάλασσας όπου το σκοπελίτικο εμπόριο ανθούσε. Άλλοι άφησαν τον τόπο τους μόλις άκουσαν τα νέα της εξέγερσης και έσπευσαν να βοηθήσουν. Μαζί με τους υπόλοιπους εθελοντές της Μαγνησίας, εντάχθηκαν  στη δύναμη 1.500 ανδρών που διοικούσε ο αρχηγός Γεωργάκης Ολύμπιος.

Η προκήρυξη του Αλεξάνδρου Υψηλάντη, (24/02/1821)

Όσοι σώθηκαν από τις ήττες της 30ης Απριλίου στο Γαλάτσι και της 2ας Ιουνίου στο Δραγατσάνι, μόνοι ή κατά ομάδες, φοβούμενοι τα τουρκικά αντίποινα, τραυματίες και άρρωστοι κατέφυγαν στη Ρωσσία. Εκεί ανασυγκροτήθηκαν, στην Οδησσό, το Κισινάου και άλλες ελληνικές παροικίες που ανέλαβαν να τους περιθάλψουν. Τον Σεπτέμβριο του 1822, μετά από έναν χρόνο παραμονής, πάνω από χίλιοι αγωνιστές ξεκινούν την εξαντλητική πορεία της επιστροφής. Η Αυστρία ήταν σύμμαχος των Τούρκων, οπότε έπρεπε να κάνουν τον κύκλο. Πέρασαν την Ουκρανία, την Πολωνία, τη Γερμανία και τον χειμώνα του 1822 έφτασαν στην Ελβετία έχοντας διανύσει τρεις χιλιάδες χιλιόμετρα. Οι περισσότεροι είχαν ήδη πεθάνει από          τις κακουχίες, την πείνα και τις αρρώστιες. Στις 11 Μαΐου 1823, η Γαλλία τους έδωσε το πολυπόθητο πολιτικό άσυλο. Εκεί, οι Φιλέλληνες συγκέντρωσαν 60.000 χρυσά φράγκα για να ναυλώσουν τρία καράβια τα οποία τον Ιούλιο αναχώρησαν από τη Μασσαλία για την επαναστατημένη Ελλάδα. Από τους χίλιους που ξεκίνησαν από τη Ρωσσία, είχαν μείνει οι εκατόν εξήντα. 

«H Κάθοδος των Χιλίων»

Η ταυτοποίηση των ονομάτων τους πραγματοποιήθηκε ύστερα από έρευνες σε ελβετικά αρχεία του 1823, τα οποία περιλαμβάνουν δύο καταλόγους . Ο πρώτος κατάλογος εκδόθηκε στα γερμανικά σε βιβλίο του Ελβετού Μπύρκλι και καταγράφει όσους πέρασαν από τη Ζυρίχη τον Ιανουάριο του 1823 . Εκεί φιλοξενήθηκαν από Ελβετούς Φιλέλληνες, ανθρώπους που τους συμπόνεσαν και τους έσωσαν. Ο Μπύρκλι αναφέρει ότι «Όταν η προφορική συνεννόηση γινόταν δύσκολη, μάτια και χέρια εξέφραζαν τα συναισθήματα συμπάθειας από τους μεν, θλίψης και ευγνωμοσύνης από τους δε…». Ένας άλλος Ελβετός, ο Φόγκελ, προσθέτει: «Όλοι τους έδειχναν ιδιαίτερη αγάπη για τα μικρά παιδιά, τα οποία τους πολιορκούσαν κυριολεκτικά κάθε μέρα και τους έφερναν όλων των ειδών τα φαγώσιμα, ενώ οι Έλληνες από τη μεριά τους προσπαθούσαν να μάθουν στα παιδιά το ελληνικό αλφάβητο…». 

Το ξενοδοχείο στο Waedenswil της Ζυρίχης όπου φιλοξενήθηκαν οι Έλληνες αγωνιστές

Ο δεύτερος και πληρέστερος κατάλογος επιζώντων συντάχθηκε λίγους μήνες αργότερα, με επιμέλεια του γνωστού ποιητή Ανδρέα Κάλβου όταν οι αγωνιστές πέρασαν από τη Γενεύη . Στους δύο καταλόγους, βλέπουμε ότι σε σύνολο εκατόν εξήντα επιζώντων, οι δεκαεπτά ήταν από τη Μαγνησία εκ των οποίων οι εννέα Σκοπελίτες. Τα ονόματα τους ήταν : Βασιλείου Ευάγγελος, Γιάννη Κωνσταντίνος, Γιαννόπουλος Εμμανουήλ, Δημητρίου Θεολόγος, Διαμαντή Δημήτριος, Ιωάννου Δημήτριος, Κωνσταντίνου Δημήτριος, Σπύρου Νικόλαος και Άγνωστος Σκοπελίτης με αριθμό μητρώου 146 . Επιπλέον, από το αρχείο της Νομαρχίας Οδησσού, γνωρίζουμε ότι άλλοι τρεις Σκοπελίτες φυλακίστηκαν στην πόλη Οργκίεφ, λόγω της συμμετοχής τους στη Φιλική Εταιρεία. Ήταν: ο Γεωργίου Δημήτριος, ναυτικός, ο Θεοδώρου Νικόλαος, έμπορος στο Γαλάτσι της Μολδαβίας και ο Στεργίου Θεόδωρος, έμπορος στο Ταγκαρόγκ της Ρωσσίας. 

Προχωρώντας την έρευνα, προέκυψαν τρία ερωτήματα, τα δύο πρώτα, αναπάντητα: το πρώτο ερώτημα είναι, πόσοι Σκοπελίτες πήγαν να πολεμήσουν στη Μολδοβλαχία . Γνωρίζουμε ότι σε σύνολο 160 επιζώντων αποτελούσαν το 5% . Μπορούμε να υποθέσουμε ότι στην αρχική δύναμη των 1.500 εθελοντών, με την ίδια αναλογία 70 ως 80 άτομα ήταν συμπατριώτες μας . Ίσως κάποιοι από αυτούς παρέμειναν στη Ρωσσία, η πλειοψηφία όμως μάλλον χάθηκε κάπου στην ανατολική και κεντρική Ευρώπη . Επίσης κανένας δεν ξέρει τα δράματα που εκτυλίχθηκαν κατά την πορεία των ανθρώπων αυτών οι οποίοι δεν θέλησαν να βολευτούν κάπου στο εξωτερικό αλλά να γυρίσουν στην πατρίδα που κινδύνευε. Με βήματα όλο και πιο κουρασμένα, διέσχισαν στέππες, βάλτους, παγωμένα ποτάμια, βουνά και πεδιάδες με παράξενα ονόματα . Εννιακόσιοι νεκροί, θαμμένοι σε άγνωστους τόπους, μαρτυρούν ότι στην πορεία τους βρήκαν λίγη ανθρωπιά και πολύ περισσότερη αδιαφορία. Ο καθένας τους είχε να θυμάται αγαπημένα πρόσωπα και μία πατρίδα που δεν θα ξανάβλεπε: Τριπολιτσά, Μεσολόγγι, Λάρισσα, Σκόπελος…  

Σκηνή από την ταινία «The Way Back» - Η Επιστροφή, 2010

Το τρίτο ερώτημα μάλλον έχει απάντηση. Η φιλοξενία που δέχτηκαν οι συμπατριώτες μας στην Ελβετία, ήταν ομολογουμένως εντυπωσιακή. Η παροχή τροφής, γιατρών, η δωρεάν διαμονή σε καλά ξενοδοχεία και τόσα άλλα, φανερώνουν την αυθόρμητη συμπαράσταση όχι μεμονωμένων ανθρώπων αλλά ενός ολόκληρου λαού. Τα πρόσωπα των επιζώντων είναι αδιάψευστοι μάρτυρες της φιλοξενίας των Ελβετών. Τους βλέπουμε, με καταγεγραμμένο τον τόπο καταγωγής και μερικούς με τα ονοματεπώνυμά τους σε μια σειρά από εντυπωσιακά πορτραίτα, έργα του Ελβετού ζωγράφου Γκέσσνερ. Στα πρόσωπά τους δεν βλέπουμε ανθρώπους καχεκτικούς και ρακένδυτους αλλά υγιείς, ντυμένους με καλά ρούχα, ακόμη και γούνες. Μπορούμε εύλογα λοιπόν να αναρωτηθούμε: ποιος ήταν ο λόγος γι’ αυτήν την εξαιρετική στάση των Ελβετών; Η απάντηση μάλλον σχετίζεται με έναν σπουδαίο Έλληνα εκείνης της εποχής. 

Σκίτσα του Johann - Konrad Fasi - Gessner

Δέκα χρόνια πριν, η Ελβετία βρισκόταν υπό διάλυση. Τον Σεπτέμβριο του 1813, 130.000 Ρώσσοι και Αυστριακοί στρατιώτες εισβάλλουν και απομακρύνουν τα γαλλικά στρατεύματα κατοχής. Η χώρα σπαράσσεται από εσωτερικές συγκρούσεις. Το χάος, εκμεταλλεύεται ο Καγκελλάριος Μέττερνιχ που επιδιώκει να μετατρέψει την Ελβετία σε δορυφόρο της Αυστρίας. Τον Νοέμβριο του 1813, φθάνει ως αντιπρόσωπος του Τσάρου, ο Ιωάννης Καποδίστριας. Μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1814, ύστερα από έναν μαραθώνιο συναντήσεων, ο Έλληνας διπλωμάτης πέτυχε πολλά. Με την επιμονή του, αποκαταστάθηκε η τάξη, ψηφίστηκε Σύνταγμα και οι Μεγάλες Δυνάμεις εγγυήθηκαν την ακεραιότητα της Ελβετίας . Τα ξένα στρατεύματα αποσύρθηκαν και τα σχέδια του Μέττερνιχ, ναυάγησαν. Δικαιολογημένα, ο Ελβετός πολιτικός Κάρολος ντε Ροσμόν αναρωτήθηκε: «Πώς θα μπορέσουμε ποτέ να ανταποδώσουμε αυτά που οφείλουμε στον υπέροχο Καποδίστρια…». Η ευκαιρία δόθηκε στους Ελβετούς, λίγα χρόνια μετά και κάπως έτσι σώθηκαν 160 Έλληνες, μεταξύ των οποίων εννέα Σκοπελίτες.

Η Ελβετία τιμά τον Ιωάννη Καποδίστρια

Μεταφερόμαστε δύο χρόνια αργότερα, στην άλλη άκρη της Μεσογείου. Ο Ιμπραήμ Πασάς αποτελεί ήδη θανάσιμη απειλή για την Επανάσταση. Ο Κωνσταντίνος Κανάρης πρότεινε να χτυπήσουν στην καρδιά του εχθρού, στην Αλεξάνδρεια, 600 ναυτικά μίλια μακρυά για να σταματήσει η αποστολή ενισχύσεων και εφοδίων στον Ιμπραήμ. Το σχέδιο εγκρίθηκε από τους προύχοντες της Ύδρας και στις 23 Ιουλίου 1825, απέπλευσαν τρία πυρπολικά και δύο πλοία συνοδείας, του Μανώλη Τομπάζη και του Αντωνίου Κριεζή. Αποτελεί τιμή για τον τόπο μας ότι μεταξύ των αγωνιστών που πήραν μέρος σ’ αυτήν την καταδρομική επιχείρηση, ήταν δύο συμπατριώτες μας.

Η καταδρομική επιχείρηση στην Αλεξάνδρεια

Το σχέδιο τέθηκε σε εφαρμογή αλλά μια σειρά ατυχιών το υπονόμευσε. Ο Κανάρης ξεκίνησε με ορμή όμως απομακρύνθηκε και οι άλλοι δύο έχασαν την επαφή μαζί του. Τελικά, την αυγή της 30ης Ιουλίου, αποφάσισε να συνεχίσει μόνος. Κατάφερε να μπει στο λιμάνι της Αλεξανδρείας και κατευθύνθηκε προς τις φρεγάτες και τη ναυαρχίδα των Αιγυπτίων όμως ο άνεμος άλλαξε απότομα και ήταν αδύνατο να συνεχίσει. Δεχόμενος ήδη πυρά από τα αιγυπτιακά πλοία, άναψε φωτιά στο πυρπολικό του και κατευθύνθηκε σε ένα αιγυπτιακό δίκροτο αλλά αυτό έκοψε τους κάβους του και απομακρύνθηκε. Οι Έλληνες κατάφεραν να ξεφύγουν κωπηλατώντας με τα αιγυπτιακά πλοία να τους καταδιώκουν. Το πλήρωμα του Κανάρη που περιλάμβανε τους δύο Σκοπελίτες, είχε δύο νεκρούς και πέντε τραυματίες . Παρά την αποτυχία, ο αντίκτυπος στην Ελλάδα και το εξωτερικό ήταν μεγάλος αφού οι επαναστάτες απέδειξαν ότι είχαν τη δυνατότητα να συλλαμβάνουν και να εκτελούν τολμηρά σχέδια. Οι άνδρες του Κανάρη έγιναν δεκτοί στην 'Υδρα σαν ήρωες. Μεταξύ αυτών οι δυο Σκοπελίτες, ο πυρπολητής Δημήτριος Δημητρίου και ο ναύτης Δημήτριος Σαβελής. 

Το λιμάνι της Αλεξανδρείας, τέλη του 19ου αιώνα

Προσπάθησα να σκιαγραφήσω μερικές πτυχές της συμβολής της Σκοπέλου στην Παλιγεννεσία της Ελλάδας μας. Θα ήθελα στο σημείο αυτό να κλείσω την ομιλία μου με ορισμένες προτάσεις. Σχετικά με τους συμπατριώτες μας που γύρισαν από τη Μολδοβλαχία, οι πληροφορίες που σας ανέφερα προέρχονται από το βιβλίο του κ. Γεωργίου Γκέκου «Η επιστροφή». Ο συγγραφέας είναι Καθηγητής στο Πολυτεχνείο της Ζυρίχης με καταγωγή από τον Βόλο. Θα ήταν καλή ιδέα να τον καλέσουμε ώστε να μας παρουσιάσει το βιβλίο του και να μας αναφέρει περισσότερα. Υπάρχει ακόμη  το βιβλίο του Ιωάννη Φραγκούλα «Αγωνισταί του 1821 εκ της νήσου Σκοπέλου». Είναι παλαίτυπο και δυσεύρετο. Θα ήταν ευχής έργον να ανατυπωθεί και να δοθεί από ένα αντίτυπό του σε κάθε μαθητή και κάθε μαθήτρια γιατί στις μέρες μας, έχουν ανάγκη από πρότυπα. Επίσης, τα πάνω από ενενήντα ονόματα Αγωνιστών Ευεργετών και Φιλικών, ντόπιων και προσφύγων, όσα μας είναι γνωστά από το παραπάνω βιβλίο και άλλες πηγές, να αναγραφούν σε τιμητικές στήλες και να τοποθετηθούν εκεί που τους αξίζει, μαζί με το Ηρώον, την προτομή του Συνταγματάρχη Μανωλάκη και το μνημείο για τον Άγνωστο Ναύτη . 

Τιμώντας τους ήρωές μας

Οι άνθρωποι που τίμησαν τον τόπο μας με τόσους αγώνες και τόσες θυσίες, αυτοί που τα ονόματά τους γνωρίζουμε και εκείνοι που έμειναν για πάντα ανώνυμοι, μας βλέπουν και οι ψυχές τους αναπαύονται, γιατί απόψε τους θυμόμαστε και χαίρονται γιατί η Σκόπελος είναι ελεύθερη και παραμένει ωραία. Με το μόχθο των σημερινών Σκοπελιτών και την αγάπη των φίλων του νησιού μας, η Σκόπελος προοδεύει και πρωτεύει. 

Γιώργος Στ. Σοφικίτης

Πηγές:

• Γκέκος Γεώργιος, Η Επιστροφή, Aγωνιστές του Υψηλάντη στο δρόμο για την Ελλάδα

• Φραγκούλας Ιωάννης, Αγωνισταί του 1821 εκ της νήσου Σκοπέλου

• eleftheria.gr , Η επανάσταση στη Μολδοβλαχία, οι Θεσσαλοί αγωνιστές και ο Γ. Ολύμπιος

• mfa.gr, Η καθοριστική συμβολή του Καποδίστρια στη δημιουργία του ελβετικού συντάγματος

• sansimera.gr, Η καταδρομική επιχείρηση του Κανάρη στην Αλεξάνδρεια

• taxydromos.gr, Οι Μάγνητες του Υψηλάντη